KINH TIỂU BỘ
Khuddaka Nikaya
"The Short Passages"
Giáo Sư Trần Phương
Lan Dịch Việt
|
TẬP VII
7. CHUYỆN TIỀN THÂN ĐỨC PHẬT (IV)
(Jàtaka)
CHƯƠNG VII
PHẨM BẢY BÀI KỆ
396. Chuyện Ác Hạnh (Tiền Thân Kukku)
Cái nóc nhà này cao thước rưỡi...,
Bậc Ðạo Sư kể chuyện này trong lúc trú
tại Kỳ Viên về việc giáo hóa một quốc vương. Hoàn cảnh này sẽ xuất hiện
trong Tiền thân Tesakuna, số 521.
-ooOoo-
Ngày xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Ba-la-nại, Bồ-tát là quốc sư về
thế sự cũng như thánh sự. Vua ấy đi theo tà đạo, cai trị bất chánh và thâu
góp tài sản bằng cách đàn áp dân chúng. Bồ-tát muốn khuyến giáo vua, liền đi
quanh quẩn tìm một ví dụ.
Bấy giờ, nội thất trong cung làm chưa xong, nên mái nhà trên ấy chưa hoàn
chỉnh. Các cây rui chống đỡ nóc nhọn chỉ vừa mới được đặt vào đúng vị trí.
Vua đã du ngoạn trong ngự viên, khi trở về cung, vua nhìn lên và thấy nóc
nhà hình tròn, sợ nó sẽ rớt xuống, vua bước ra đứng bên ngoài, rồi lại nhìn
lên và suy nghĩ: "Làm thế nào nóc nhà này đứng yên như vậy. Các rui này ra
sao? Và vua liền ngâm vần kệ đầu hỏi Bồ-tát:
1. Cái nóc nhà này cao thước rưỡi,
Tám cây kèo lớn đỡ quây quần
Gỗ sim-sa với sà-ra thẳng,
Bởi vậy nóc nhà đứng vững chăng?
Nghe vậy, Bồ-tát suy nghĩ: "Ta đã có được một ví dụ để khuyến giáo nhà
vua". Ngài liền ngâm các vần kệ sau:
2. Ba mươi rui nhỏ gỗ sa-ra
Ðược xếp đều quanh dưới mái nhà,
Áp sát vào nhau nâng thật vững,
Cho nên nóc đứng thẳng ngay mà.
3. Vậy người có trí được quây quần
Với quốc sư hiền, bạn tận trung,
Sẽ chẳng sa cơ lúc mạt vận,
Như rui đỡ nóc mái thăng bằng.
Trong lúc Bồ-tát đang nói, vua xem xét kỹ hành vi xử thế của mình: "Nếu
không có nóc nhà thì các cây rui không đứng vững; nóc nhà cũng không đứng
vững nếu không được các cây rui nâng đỡ. Nếu các cây rui gãy thì nóc nhà sụp
đổ. Cũng vậy, một vị vua ác hạnh không tập hợp các thân bằng, đại thần, quân
đội, Bà-la-môn và gia chủ lại với nhau, và nếu đám quần thần tan rã vua
không được nâng đỡ sẽ mất hết quyền lực, vì thế vua phải sống công chính".
Ngay lúc ấy, đám thị nữ đem dâng vua một quả bưởi. Vua bảo Bồ-tát:
- Này Hiền hữu, hãy ăn bưởi này.
Bồ-tát cầm bưởi và thưa:
- Tâu Ðại vương, người nào không biết cách ăn bưởi sẽ làm cho nó đắng
hoặc cay. Song người có trí biết cách lấy chất đắng ra, và không bỏ chất
chua, hoặc làm hỏng hương vị của bưởi khi ăn bưởi.
Rồi dùng thí dụ này, ngài trình bày cho vua biết cách tạo tài sản chân
chánh qua hai vần kệ:
4. Ăn bưởi luôn phần vỏ đắng cay,
Nếu không gọt vỏ với dao này,
Chỉ ăn phần ruột là thơm ngọt,
Nếu thêm vỏ thì hết ngọt ngay.
5. Vậy người có trí chẳng hung tàn
Thâu góp thuế trong các xóm làng,
Tăng sản nghiệp nhưng không phạm tội.
Bước đường chân chánh tạo danh vang.
Vua vừa tham vấn Bồ-tát vừa đi đến hồ sen, khi nhìn một hoa sen đang nở
có màu sáng đẹp như mặt trời mới mọc, không bị nước làm ô nhiễm, nhà vua
bảo:
- Này Hiền hữu, hoa sen kia mọc thẳng lên không bị nước làm ô nhiễm sắc
hương.
Bồ-tát liền đáp lại:
- Tâu Ðại vương, một vị vua cũng phải như vậy.
Rồi Ngài ngâm các vần kệ này để khuyến giáo:
6. Như hoa sen nở ở trong hồ
Rễ trắng, nước trong bảo dưỡng cho,
Dưới ánh mặt trời hoa nở đẹp
Không hề bụi bặm chẳng bùn nhơ.
7. Vậy người có đức hạnh đưa đường,
Khéo luyện ôn nhu, đủ thiện lương,
Như đóa sen trong hồ nước ấy,
Bùn nhơ chẳng cấu uế tâm can.
Vua nghe lời Bồ-tát khuyên giáo từ đó về sau trị nước chân chính và thực
hành các thiện sự, bố thí cùng nhiều phước nghiệp khác, nên được sinh lên
thiên giới.
-ooOoo-
Khi Pháp thoại chấm dứt, Bậc Ðạo Sư tuyên thuyết các Sự Thật và nhận
diện Tiền thân:
- Thời ấy, vua là Ànanda và vị quốc sư có trí chính là Ta.
-ooOoo-
397. Chuyện Sư Tử Manoja (Tiền Thân Manoja)
Cung nọ đã giương cong vút lên...,
Bậc Ðạo Sư kể chuyện này trong lúc trú
tại Trúc Lâm về một Tỷ-kheo thân cận bạn ác.
Hoàn cảnh đã được nêu đầy đủ chi tiết trong Tiền thân Mahilàmukhata, số
26. Bậc Ðạo Sư bảo:
- Này các Tỷ-kheo, không phải lần đầu kẻ này thân cận bạn ác.
Rồi Ngài kể một chuyện quá khứ.
-ooOoo-
Ngày xưa, khi vua Brahmadatta trị vì Ba-la-nại, Bồ-tát là Sư tử sống với
Sư tử cái và hai con, một trai một gái. Sư tử con tên là Manoja. Khi lớn
lên, nó lấy một sư tử cái làm vợ. Như thế cả bầy có năm sư tử.
Manoja thường giết trâu rừng và nhiều dã thú khác, nhờ đó nó đem thịt
sống về nuôi cha mẹ, em và vợ. Một hôm trong chỗ săn mồi, nó thấy một chó
rừng tên Giriya không chạy được và đang nằm sắp. Nó hỏi:
- Này bạn, sao thế?
- Tâu Chúa công, tôi muốn phục vụ ngài.
- Thế thì tốt.
Sau đó, nó đem chó rừng về hang, Bồ-tát thấy vậy bảo:
- Này con Manoja, chó rừng là loại độc ác tham tàn, hay xúi giục điều
xấu, đừng đưa thứ chó này về ở gần con.
Song ngài không ngăn cản được nó.
Thế rồi một hôm, chó rừng muốn ăn thịt ngựa, liền nói với Manoja:
- Tâu Chúa công, trừ thịt ngựa ra, chúng ta không có gì ăn cả. Vậy chúng
ta hãy đi bắt ngựa.
- Song nơi đâu có ngựa thế, bạn?
- Tại Ba-la-nại, cạnh bờ sông.
Manoja nghe lời khuyên này và cùng đi với chó đến nơi có bầy ngựa tắm
dưới sông. Nó bắt một con ngựa, mang trên lưng chạy nhanh về miệng hang. Sư
tử cha ăn thịt ngựa và bảo:
- Này con, bầy ngựa là tài sản của vua, mà vua chúa thường có nhiều mưu
kế, lại nhiều người thiện xạ bắn cung. Sư tử ăn thịt ngựa không sống lâu
được đâu. Từ rày con đừng bắt ngựa nữa.
Sư tử con không theo lời cha khuyên nhủ, cứ tiếp tục bắt ngựa. Vua nghe
có con sư tử đến bắt ngựa, liền bảo làm một hồ nước cho ngựa ở trong kinh
thành. Song sư tử vẫn đến bắt ngựa. Vua truyền làm chuồng ngựa với máng thức
ăn, nước uống đem đến tận nơi cho chúng. Sư tử nhảy vượt bức tường và bắt
ngựa từ chuồng ra. Vua liền truyền gọi một xạ thủ có tài bắn nhanh như chớp,
hỏi anh ta có thể bắn sư tử chăng. Anh ta tâu có thể, rồi làm một tháp canh
gần bức tường, nơi sư tử thường đến và đợi tại đấy.
Sư tử đến, để chó rừng ở một nghĩa địa bên ngoài, còn nó nhảy vào thành
bắt ngựa. Người xạ thủ suy nghĩ: "Tốc lực của sư tử này quá nhanh khi nó
đến". Cho nên anh ta chưa bắn nó, song khi nó trở về mang theo con ngựa, bị
vướng víu vì gánh nặng kia, người xạ thủ liền bắn một mũi tên nhọn vào phía
đùi sau của sư tử. Mũi tên đâm xuyên suốt ra phía đùi trước và bay vút lên
không. Sư tử thét lên:
- Ta bị thương rồi!
Sau khi bắn sư tử xong, vị thiện xạ búng dây cung vang lên như sấm. Chó
rừng nghe tiếng sư tử gầm và tiếng cung vang rền, liền suy nghĩ: "Bạn ta đã
bị bắn, chắc hẳn phải chết, thôi chẳng còn tình bạn gì với vật đã chết, ta
muốn đi về hang cũ trong rừng kia". Rồi nó ngâm hai vần kệ:
l. Cung nọ đã giương cao vút lên,
Dây cung phát tiếng sấm vang rền,
Ma-no-ja, chúa sơn lâm ấy,
Thân hữu của ta, bị giết liền.
2. Than ôi, ta phải kiếm khu rừng,
Cố sức hết lòng, thật gắng công,
Ta phải tìm về nơi trú ẩn,
Bỗng dưng tình bạn hóa thành không.
Sư tử con chạy vụt về ném xác ngựa trước miệng hang, rồi ngã chết liền.
Thân quyến vội bước ra, thấy mình nó nhuộm đầy máu từ vết thương chảy xiết,
vừa nằm chết vì đã đi theo bạn ác. Cha, mẹ, em và vợ sư tử lần lượt ngâm bốn
vần kệ:
Cha:
3. Số phận con ta chẳng thịnh hưng,
Say mê, kết hợp ác thân bằng,
Nhìn Ma-no ấy đang nằm đó
Do bởi lời khuyên của chó rừng.
Mẹ:
4. Lòng mẹ chẳng vui khi thấy con
Kết giao với bọn ác thân bằng
Nhìn Ma-no ấy đang nằm đó
Máu chảy nhuộm đầy cả tấm thân.
Em:
5. Cũng vậy bước đi kẻ thấp hèn
Trong đời tăm tối phải nằm yên,
Không hề nghe được lời khuyên nhủ
Của bạn thật chân, bậc trí hiền.
Vợ:
6. Phần số tệ tàn hơn biết bao
Khi người ở địa vị trên cao
Lại tin tưởng bọn người hèn kém,
Nhìn chúa sơn lâm đã ngã nhào!
-ooOoo-
Và cuối cùng là vần kệ phát xuất từ Trí tuệ Tối thắng của đức Phật:
7. Ai theo bọn hạ tầng
Chính nó bị bỏ ruồng;
Ai thân người đồng đẳng
Chẳng hề bị phụ phàng;
Ai phục người tối thượng
Sẽ mau chóng thịnh hưng.
Vậy tìm người ưu việt
Ðể có chốn nương thân.
-ooOoo-
Khi Pháp thoại chấm dứt, Bậc Ðạo Sư tuyên thuyết các Sự Thật. Lúc kết
thúc các Sự Thật, vị Tỷ-kheo thân cận bạn ác đã được an trú vào Sơ quả (Dự
Lưu).
Rồi Ngài nhận diện Tiền thân:
- Thời ấy, chó rừng là Ðề-bà-đạt-đa, Manoja là vị Tỷ-kheo thân cận bạn
ác, em gái là Uppalavannà (Liên Hoa Sắc), vợ của sư tử là Tỷ-kheo-ni Khemà
(Thái Hòa), Sư tử mẹ là mẫu thân Ràhula và Sư tử cha chính là Ta.
-ooOoo-
398. Chuyện Hiếu Tử Sutana (Tiền Thân Sutana)
Vua đã gửi ngươi một bát cơm...,
Bậc Ðạo Sư kể chuyện này trong lúc trú
tại Kỳ Viên về một Tỷ-kheo phụng dưỡng cha mẹ mình. Hoàn cảnh sẽ xuất hiện
trong Tiền thân Sàma, số 540.
-ooOoo-
Ngày xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Ba-la-nại, Bồ-tát được sinh vào
một gia đình nghèo, cha mẹ đặt tên ngài là Sutana. Khi lớn khôn, ngài làm
việc kiếm tiền nuôi cha mẹ, đến thời cha ngài qua đời, ngài phụng dưỡng mẹ
mình.
Thời ấy, vua Ba-la-nại thích săn bắn. Một hôm vua cùng quần thần đông đảo
đi vào một khu rừng rộng khoảng một hai đặm, và truyền lệnh cho tất cả mọi
người:
- Nếu có con nai nào chạy thoát ở điểm canh giữ của người nào thì người
ấy bị phạt số tiền bằng giá con nai.
Sau khi dựng một túp lều được dấu kín bên vệ đường, quần thần dâng nó cho
vua dùng. Bầy nai bị chấn động vì tiếng la hét của đám người bao vây nơi trú
ẩn của chúng, rồi một con nai chạy về địa điểm vua canh giữ. Vua nghĩ thầm
"Ta muốn bắn nó" rồi giương cung lên. Con vật biết mưu kế đánh lừa, thấy mũi
tên sắp đến gần sườn liền ngã lăn tròn như thể trúng mũi tên. Vua nghĩ: "Ta
đã bắn trúng nó và chạy lại bắt nai."
Nhưng con nai vùng lên lao vụt nhanh như gió. Quần thần và mọi người kia
đều cười nhạo vua. Ông liền đuổi theo con nai cho đến khi nó mệt nhoài thì
rút kiếm chặt nó làm đôi. Rồi kéo con nai lên một khúc gỗ, ông khiêng nó lên
như cái đòn gánh, vừa đi vừa nói: "Ta muốn nghỉ ngơi một lát", ông đến gần
cây đa bên vệ đường và nằm xuống ngủ say.
Một quỷ Dạ-xoa (Yakkha) tên là Makhadeva tái sinh ở cây đa này, được
Thiên vương Vessavana (Tỳ-sa-môn) cho phép bắt mọi sinh vật nào đến gần nó
để ăn thịt. Khi vua này thức dậy, Dạ-xoa bảo:
- Cứ ở lại đây, ngươi là món mồi của ta.
Rồi nó cầm lấy tay vua.
- Ngài là ai? Vua hỏi.
- Ta là Quỷ Dạ-xoa, sinh ra tại đây. Ta bắt mọi người đến nơi đây để ăn
thịt.
Vua lấy hết can đảm hỏi:
- Thế ngài chỉ ăn thịt hôm nay hay ăn mãi?
- Ta sẽ còn ăn mãi mọi vật ta bắt được.
- Thế thì hãy ăn con nai này hôm nay và để ta đi về. Từ ngày mai ta sẽ
gửi cho ngài một người cùng với một đĩa cơm mỗi ngày.
- Vậy hãy cẩn thận đấy. Hễ ngày nào không gởi ai đến thì ta sẽ ăn thịt
ngươi.
- Ta là quốc vương ở Ba-la-nại, chẳng có việc gì ta không làm được cả.
Quỷ Dạ-xoa nhận lời hứa rồi để vua ra về. Khi vua đến kinh thành, ông đem
chuyện ấy kể cho vị cận thần nghe và hỏi những gì cần phải làm.
- Tâu Ðại vương, có hạn kỳ nhất định nào không?
- Không.
- Thế thì Ðại vương đã tính việc sai rồi đấy. Nhưng không sao cả. Có rất
nhiều tù nhân trong ngục.
- Vậy khanh cố sắp đặt việc này để cứu mạng ta.
Vị cận thần đồng ý, mỗi ngày bắt một tù nhân từ trong ngục gửi ra cho quỷ
Dạ-xoa cùng với một dĩa cơm mà không nói gì với kẻ ấy cả. Quỷ Dạ-xoa ăn hết
cả cơm lẫn người. Sau một thời gian các ngục thất đều trống vắng. Vua tìm
không ra người đi đưa cơm, lòng run rẩy sợ chết. Vị cận thần an ủi ông và
bảo:
- Tâu Ðại vương, lòng tham tài sản còn mạnh hơn lòng tham sống. Ta hãy
gói một ngàn đồng tiền đặt trên lưng voi, rồi lấy trống truyền lệnh: "Ai
muốn đem cơm cho quỷ Dạ-xoa và lãnh số tiền bạc này?".
Vua nghe lời làm theo như vậy. Bồ-tát suy nghĩ: "Ta chỉ làm công được một
xu rưỡi mỗi ngày khó lòng phụng dưỡng mẹ. Nay ta muốn lấy số tiền kia trao
cho mẹ rồi đi gặp quỷ Dạ-xoa. Nếu ta thắng nó thì tốt, còn nếu không thì mẹ
ta cũng sống an nhàn sung túc". Vì thế ngài nói chuyện với mẹ, song bà bảo:
- Mẹ vừa đủ rồi, mẹ không cần tiền bạc.
Rồi bà ngăn cản ngài hai lần, nhưng lần thứ ba, ngài không xin phép mẹ
nữa, mà đến gặp quan quân nói:
- Thưa các quan, hãy đưa ngàn đồng tiền, tôi nhận mang cơm đi.
Rồi đưa cho mẹ ngàn đồng tiền, ngài bảo:
- Mẹ thân yêu, đừng lo buồn, con sẽ thắng quỷ Dạ-xoa và đem hạnh phúc cho
mọi người. Con sẽ trở về nhà khiến cho mẹ đang khóc than phải cười to lên
đấy.
Rồi chào mẹ xong, ngài cùng quan quân đi yết kiến vua, rồi kính lễ vua và
đứng tại đó. Vua hỏi:
- Này, thiện nam tử, cậu muốn đem cơm à?
- Tâu Ðại vương, phải.
- Thế cậu cần mang theo vật gì bên mình?
- Tâu Ðại vương, đôi hài bằng vàng của ngài.
- Tại sao thế?
- Tâu Ðại vương, quỷ Dạ-xoa kia chỉ ăn thịt kẻ nào đứng trên mặt đất dưới
gốc cây của nó, còn tiểu tử sẽ đứng trên đôi hài, chứ không phải trên mặt
đất.
- Thế còn vật gì nữa?
- Tâu Ðại vương, chiếc lọng của ngài.
- Tại sao thế?
- Tâu Ðại vương, quỷ Dạ-xoa kia chỉ ăn thịt kẻ nào đứng dưới bóng cây của
nó, còn tiểu tử đứng dưới bóng chiếc lọng, chứ không phải bóng cây.
- Thế còn vật gì nữa?
- Tâu Ðại vương, thanh kiếm của ngài.
- Ðể làm gì?
- Tâu Ðại vương, ngay loài quỷ cũng sợ những người mang khí giới trong
tay.
- Thế còn gì nữa chăng?
- Tâu Ðại vương, cái bát vàng của ngài, đựng đầy ngự thiện dâng lên ngài.
- Này thiện nam tử, tại sao vậy?
- Một người có trí khôn như tiểu tử mà phải ăn cơm gạo thô trong dĩa đất
thì không thích hợp chút nào.
Vua chấp thuận và sai các quan đem đủ mọi thứ ngài đã yêu cầu. Bồ-tát
thưa:
- Tâu Ðại vương, đừng sợ gì cả, tiểu tử nguyện sẽ trở về hôm nay sau khi
chiến thắng quỷ Dạ-xoa và đem lại an lạc cho ngài.
Thế rồi ngài cầm mọi thứ cần dùng và đi đến nới ấy, ngài sắp đặt mọi
người đứng không xa nơi ấy rồi mang đôi hài vàng vào chân, đeo thanh kiếm
vào đai, che chiếc lọng trên đầu và cầm bát cơm bằng vàng đến gặp Dạ-xoa.
Quỷ Dạ-xoa nhìn ra đường thấy ngài liền suy nghĩ: "Người này đến đây
không giống bọn người đã đến trước kia, vì duyên cớ gì vậy?".
Bồ-tát đứng gần cây, lấy mũi kiếm đẩy dĩa cơm vào dưới bóng cây rồi đứng
gần bóng cây, ngâm vần kệ đầu:
1. Vua đã gửi ngài một bát cơm,
Lại thêm thịt nấu thật ngon thơm,
Ma-kha có ở nhà không đấy,
Xin hãy bước ra nhận để ăn!
Nghe vầy, quỷ Dạ-xoa suy nghĩ: "Ta muốn đánh lừa nó, rồi sẽ ăn thịt nó
khi nó bước vào bóng cây". Con quỷ liền ngâm vần kệ thứ hai:
2. Hãy bước vào trong, hỡi cậu trai,
Với cao lương mỹ vị trên tay,
Cả cơm cùng với thân người nữa,
Này cậu, ta xơi tuyệt lắm thay!
Tiếp theo, Bồ-tát đáp hai vần kệ:
3. Dạ-xoa sẽ mất vật to hơn
Ðổi lấy vật này bé con con.
Tất cả mọi người đều sợ chết,
Chẳng còn ai đến biếu cao lương!
4. Vậy ngài sẽ được cấp lương cao
Tinh sạch nêm gia vị ngọt ngon.
Song nếu ăn ta, thì khó kiếm
Một người nào khác đến đem cơm.
Quỷ Dạ-xoa suy nghĩ: "Cậu trai này nói có lý", rồi đầy thiện ý, nó ngâm
hai vần kệ:
5. Su-ta-na, quả thật đúng thay
Mối lợi ta như cậu tỏ bày,
Hãy trở lại thăm hiền mẫu nhé,
Ta cho phép cậu bước đi ngay.
6. Lấy gươm, lọng, bát, cậu thanh niên,
Hãy nhắm đường đi, cất bước liền,
Thăm mẹ hiền trong niềm phấn khởi,
Cho bà sống hạnh phúc bình yên.
Nghe lời Dạ-xoa, Bồ-tát hoan hỷ, ngài nghĩ thầm: "Bổn phận ta đã hoàn
thành, quỷ Dạ-xoa đã được chinh phục, ta được hưởng tài sản và lời hứa của
vua đã được thực hiện". Ngài liền ngâm vần kệ cuối cùng:
7. Dạ-xoa cùng với mọi thân nhân,
Mong ước toàn gia được phước ân,
Lệnh vua đã thực hành viên mãn,
Tài sản ta nay được hưởng phần.
Ngài khuyến giáo quỷ Dạ-xoa và bảo:
- Này bạn, xưa kia bạn đã tạo ác nghiệp, bạn tham tàn độc ác, ăn thịt
nhiều người nên tái sinh làm quỷ Dạ-xoa. Từ rày về sau đừng giết hại sinh
mạng như vậy nữa.
Thế là ngài nêu rõ mọi công đức nhờ giữ giới hạnh và các nỗi khổ đau vì
tạo ác nghiệp. Rồi an trú quỷ Dạ-xoa vào Ngũ giới, ngài bảo:
- Này, tại sao bạn ở trong rừng? Mau lên, ta sẽ để bạn cư ngụ cạnh cổng
thành và bảo đem cao lương mỹ vị đến cho bạn.
Sau đó ngài ra đi cùng quỷ Dạ-xoa, bảo nó cầm kiếm cùng nhiều vật khác và
đến thành Ba-la-nại. Quân sĩ báo tin Sutana đã trở về cùng quỷ Dạ-xoa. Vua
cùng triều thần đi ra đón Bồ-tát và làm chỗ cư trú cho quỷ Dạ-xoa tại cổng
thành, rồi sai người đem cao lương mỹ vị cho nó. Xong vua vào thành, lấy
trống truyền lệnh hội họp toàn dân trong thành để tuyên dương công trạng của
Bồ-tát và phong ngài chức vụ thống lãnh quân đội. Còn chính vua được an trú
vào lời dạy của Bồ-tát, thực hành nhiều thiện sự, bố thí và các công đức
khác nên về sau tái sinh cõi thiên.
-ooOoo-
Khi Pháp thoại chấm dứt, Bậc Ðạo Sư tuyên thuyết các Sự Thật. Lúc kết
thúc các Sự Thật, vị Tỷ-kheo phụng dưỡng mẹ đã đạt Sơ quả (Dự Lưu).
Rồi Ngài nhận diện Tiền thân:
- Thời ấy, quỷ Dạ-xoa là Angulimàla (Người đeo vòng ngón tay), vua là
Ànanda và hiếu tử kia chính là Ta.
-ooOoo-
399. Chuyện Chim Thứu (Tiền Thân Gijjha)
Làm sao thân lão biết tìm mồi...,
Bậc Ðạo Sư kể chuyện này trong lúc trú
tại Kỳ Viên về một Tỷ-kheo phụng dưỡng mẹ mình.
-ooOoo-
Ngày xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Ba-la-nại, Bồ-tát được sinh làm
chim Thứu (kên kên). Khi lớn lên, ngài đưa cha mẹ đã già và mù mắt vào ở
trong hang thứu và đem thịt quạ cùng nhiều loại khác về nuôi hai vị. Thời ấy
có một thợ săn đặt bẫy bắt chim thứu quanh nghĩa địa Ba-la-nại.
Một hôm Bồ-tát đi kiếm thịt đến gần nghĩa địa và sa chân vào bẫy. Ngài
không nghĩ đến mình, mà chỉ nhớ đến cha mẹ già: "Giờ đây làm sao cha mẹ sống
được? Ta chắc hai vị sẽ chết vì không biết ta mắc bẫy, sẽ bơ vơ khốn khổ và
héo mòn dần trong hang núi ấy". Do vậy ngài ngâm vần kệ đầu than khóc:
1. Làm sao thân lão biết tìm mồi
Trong chốn hang sâu của núi đồi?
Ta bị buộc chân vào chiếc bẫy,
Làm nô lệ của Ni-la thôi.
Con trai người thợ săn, nghe ngài than khóc, liền ngâm vần kệ thứ hai,
chim Thứ ngâm vần kệ thứ ba và cứ liên tiếp xen kẽ như vậy:
Con của thợ săn:
2. Chim Thứu, sao chim khóc ỉ ôi,
Tiếng chim đưa đến tận bên tai,
Ta chưa từng thấy hay nghe được
Chim biết thốt ra tiếng giống người.
Chim Thứu:
3. Ta nuôi phụ mẫu đã già rồi
Ở trong hang nọ dưới chân đồi,
Làm sao thân lão tìm mồi được
Khi thứu trở thành nô lệ người?
Con của thợ săn:
4. Kên kên nhìn xác chết đằng xa
Hơn cả một trăm dặm vượt qua,
Vì cớ sao chim không thấy rõ
Lưới kia bẫy nọ thật gần mà?
Chim Thứu:
5. Khi đời sắp đến vận suy tàn,
Thần chết đang đòi hỏi số phần,
Dù có đứng gần bên chiếc bẫy,
Cũng không thấy bẫy đặt dây giăng!
Con của thợ săn:
6. Thôi hãy về đi với lão thận
Ở trong hang núi, hãy chăm nom,
Về thăm cha mẹ trong an lạc,
Chim được ta cho thỏa ước mong.
Chim Thứu:
7. Hỡi thợ săn cùng cả họ hàng,
Cầu mong hạnh phúc đến nhà chàng!
Ta về với mẹ cha già yếu,
Chăm sóc hai thân ở dưới hang.
Sau đó Bồ-tát được giải thoát khỏi nỗi sợ chết, vui mừng tạ ơn vừa ngâm
vần kệ cuối cùng, vừa ngậm đầy thịt trong mỏ và bay về đưa mồi cho cha mẹ.
-ooOoo-
Khi Pháp thoại chấm dứt, Bậc Ðạo Sư tuyên thuyết các Sự Thật và nhận
diện Tiền thân: - Lúc kết thúc các Sự Thật, vị Tỷ-kheo được an trú vào Sơ
quả (Dự Lưu):
- Thời ấy, người thợ săn là Channa (Xa-nặc), cha mẹ ta là thân quyến
trong hoàng gia và Thứu vương là Ta.
-ooOoo-
400. Chuyện Hoa Cỏ Kusa (Biệt hiệu của Chó rừng - Tiền
thân Dabbhapuppha)
Này bạn A-nu, chạy tới ngay...,
Bậc Ðạo Sư kể chuyện này trong lúc trú tại
Kỳ Viên về Upananda, một người của bộ tộc Thích-ca (sakya).
Vị ấy xuất gia theo Giáo-pháp, nhưng lại từ bỏ các hạnh tri túc và những
đức hạnh khác nên trở thành tham lam. Ðầu mùa mưa, ông đến ở thử hai ba tinh
xá, để lại một cái dù hay chiếc hài ở một tinh xá, và một chiếc gậy hay bình
nước ở một tinh xá khác, rồi chính ông đến an cư ở một tinh xá khác nữa. Ông
bắt đầu trú mưa tại một tinh xá ở thôn quê và bảo:
- Chư Tỷ-kheo phải sống tri túc.
Rồi cố ra vẻ như đang làm cho mặt trăng xuất hiện trên trời, ông giải
thích pháp môn đưa đến hạnh tri túc, tán thán đời sống tri túc với các nhu
cầu tối thiểu. Nghe lời ông, Tăng chúng ném bỏ mọi y bát tốt đẹp, mang bát
đất phấn tảo y (y bằng dẻ rách), ông liền đem các thứ kia về tư thất của
mình. Khi mùa mưa và lễ Tự tứ (Pavàranà) đã xong, ông chất đầy một xe chở
đến Kỳ Viên.
Trên đường đi, dừng lại phía sau một tinh xá trong rừng, ông lấy dây leo
quấn hai chân và nói:
- Chắc chắn có thể kiếm được vài thứ ở đây.
Rồi ông đi vào tinh xá. Có hai Tỷ-kheo già đã an cư mùa mưa ở đó, họ kiếm
được hai tấm y vải thô và một chiếc mền lông mịn, rồi chẳng biết phải chia
chúng ra sao, họ hoan hỷ khi thấy ông đến, nghĩ thầm: "Trưởng lão này sẽ
chia các vật dụng cho hai ta", liền nói:
- Này Hiền giả, chúng tôi không thể chia các y phục dùng cho mùa mưa này
được, chúng tôi có bàn cãi về việc này, xin Hiền giả chia dùm chúng tôi.
Vị ấy bằng lòng, chia hai tấm y vải thô cho họ, còn ông lấy cái mền, và
bảo họ:
- Vật này dành cho tôi là người biết Giới luật.
Rồi ông bỏ đi. Hai Trưởng lão này thích chiếc mền, liền cùng đi với ông
đến Kỳ Viên và kể câu chuyện với chư Tăng hiểu biết luật, rồi hỏi:
- Có đúng là những vị biết Giới luật lại cướp bóc tài sản như vậy chăng?
Tăng chúng thấy đống y bát do Tỷ-kheo Upananda đem đến, liền hỏi:
- Này Hiền giả, Hiền giả thật có đại phước đức, Hiền giả đã tạo được
nhiều thực phẩm và y phục thế kia!
Ông đáp:
- Này các Hiền giả, tôi có phước đức gì đâu? Tôi chỉ lấy được các thứ này
theo cách như vầy như vầy.
Rồi ông đem mọi chuyện kể ra hết cho mọi người nghe.
Tại Chánh pháp đường, Tăng chúng nêu vấn đề thảo luận, bảo nhau:
- Này các Hiền giả, Tỷ-kheo Upananda thuộc bộ tộc Thích-ca, rất tham lam
tài vật.
Bậc Ðạo Sư thấy đề tài của các vị, liền bảo:
- Này các Tỷ-kheo, hành vi của Upannanda không phù hợp để tinh tấn. Khi
một Tỷ-kheo giảng giải hạnh tinh tấn cho người khác thì trước tiên thì tự
mình phải cho phù hợp rồi mới giáo giới người khác.
Giữ mình đúng mực trước tiên,
Rồi sau thuyết giảng, bậc hiền vị tha.
Bằng cách ngâm vần kệ Pháp cú này, Ngài giải bày Giáo pháp và nói:
- Này các Tỷ-kheo, không phải Upananda chỉ tham lam lần đầu, mà xưa kia
kẻ ấy cũng đã cướp bóc tài vật của loài khác nữa.
Rồi ngài kể một chuyện đời xưa.
-ooOoo-
Ngày xưa. khi vua Brahamdatta trị vì tại Ba-la-nại, Bồ-tát làm một Thần
cây bên bờ sông. Một con chó rừng tên Màyàvì, đã có vợ và sống một nơi gần
bờ sông. Một ngày kia, vợ nó bảo chồng:
- Này chàng, thiếp có một niềm ao ước, thiếp muốn ăn cá hồng rohita tươi.
Chó rừng đáp:
- Cứ yên lòng, ta sẽ đem cá tươi về cho nàng.
Rồi nó ra phía con sông, quấn chân bằng dây leo đi dọc theo bờ. Lúc ấy có
hai con rái cá tên Gambhìracàri và Anutìracàri đang đứng trên bờ rình bắt
cá. Gambhìracàrì chợt thấy một con cá hồng rohita lớn, liền nhảy xuống nước
chụp lấy đuôi cá. Con cá quá mạnh vùng ra được lôi theo rái cá. Nó liền gọi
bạn:
- Con cá này to lắm, vừa đủ cho hai ta.
Rồi nó ngâm vần kệ đầu:
1. Này bạn A-nu, chạy tới ngay,
Ta cầu khẩn bạn giúp ta đây,
Ta vừa bắt cá này to lớn,
Song nó kéo ta mạnh thế này!
Nghe vầy, con kia ngâm vần kệ thứ hai:
2. Gam-bhi, bạn tốt số dường nào!
Móng vuốt bạn cầm vững mạnh sao!
Chẳng khác đại bàng câu rắn nước,
Ta câu cá nọ nhấc lên cao!
Sau đó cả hai rái cá kéo con cá hồng rohita đặt xuống đất và cắn nó chết
xong, lại bảo nhau:
- Bạn chia cá ra nào.
Rồi chúng cãi nhau nhưng không chia cá được phải ngồi xuống, và để cá nằm
đó. Lúc ấy chó rừng vừa bước tới chỗ ấy. Thấy chó, cả hai đều chào rất lễ
phép và nói:
- Thưa Tôn ông có lông màu cỏ xám, con cá này do hai chúng tôi bắt được,
rồi sinh chuyện cãi nhau vì chúng tôi không biết cách chia cá. Xin Tôn ông
chia cá đều hai phần dùm cho.
Rồi chúng ngâm vần kệ thứ ba:
3. Một cuộc tranh giành giữa chúng tôi
Tôn ông mang áo xám kia ôi!
Xin ông ổn định dùm tranh chấp
Cho thật công bằng giữa cả đôi.
Chó rừng nghe vậy, liền tự xưng anh hùng qua vần kệ:
4. Ta đã giải phân lắm cạnh tranh
Làm xong sứ mạng thật hòa bình,
Chư Tôn hãy để điều tranh chấp
Tại hạ công bình ổn định nhanh.
Ngâm vần kệ xong, chó chia cá và ngâm thêm vần kệ này:
5. A-nu, hãy lãnh phần đuôi,
Còn chú Gam-bhì, thủ cấp rồi,
Phần giữa dành cho ta xử kiện,
Trả công xứng đáng thế này thôi!
Như vậy, sau khi chia cá xong, chó rừng bảo:
- Các ông ăn đầu đuôi cá chứ đừng cãi nhau nữa.
Rồi ngậm khúc giữa vào mồm, nó chạy bay trước mắt cặp rái cá. Chúng ngồi
ủ rủ, như thể vừa mất cả ngàn đồng tiền, rồi ngâm vần kệ thứ sáu:
6. Nếu không tranh cãi chuyện vừa rồi,
Chắc chắn là vừa đủ cá thôi,
Nay bị chó rừng mang hết thịt,
Chỉ còn để lại khúc đầu đuôi!
Chó rừng rất hài lòng, nghĩ thầm: "Nay ta đem cá hồng rohita về cho vợ
ta", rồi nó đi tìm vợ. Chó cái thấy nó đến, liền đon đả chào mừng và ngâm
vần kệ:
7. Như vua mãn nguyện được cầm quyền
Thâu gọn giang sơn trị nước yên,
Mãn nguyện ta nhìn chàng trở lại,
Ngậm đầy trong mỏ cá tươi nguyên!
Rồi nó hỏi chó rừng cách nào kiếm được mồi ngon qua vần kệ:
8. Chàng vốn sinh ra ở đất bằng,
Làm sao bắt cá giữa dòng sông?
Phu quân, chàng lập kỳ công ấy,
Cho biết vì sao, thiếp ước mong.
Chó rừng ngâm vần kệ giải thích phương cách ấy cho vợ nghe:
9. Vì cạnh tranh nên chúng yếu dần,
Cạnh tranh làm chúng phải suy tàn,
Cạnh tranh, rái cá mất phần hưởng,
Vì vậy Mà-yà được miếng ngon.
-ooOoo-
Và một vần kệ khác nữa xuất phát từ Trí tuệ Tối thắng của đức Phật:
10. Cũng vậy, tranh giành giữa thế nhân,
Tìm người xử kiện: nó chia phần,
Gia tài của chúng suy tàn hết,
Công khố nhà vua được thịnh hưng.
-ooOoo-
Khi Pháp thoại chấm dứt, Bậc Ðạo Sư tuyên thuyết các sự thật và nhận
diện Tiền thân:
- Thời ấy, chó rừng là Upananda, hai con rái cá là hai người kia, và Thần
cây chứng kiến câu chuyện chính là Ta.
-ooOoo-
401. Chuyện Người Nuốt Lưỡi Kiếm (Tiền Thân Dasanaka)
Bảo kiếm Da-san thích máu hồng...,
Bậc Ðạo Sư kể chuyện này trong lúc trú
tại Kỳ Viên về âm mưu quyến rũ một Tỷ-kheo do người vợ cũ gây ra.
Tỷ-kheo ấy thú nhận đã thối thất vì lý do này. Bậc Ðạo Sư bảo:
- Nữ nhân ấy đã làm hại ông. Thời xưa ông cũng đã suýt chết vì tương tư
kẻ ấy. Về sau nhờ các bậc trí ông được cứu sống lại.
Rồi Ngài kể một chuyện đời xưa.
-ooOoo-
Ngày xưa, khi Ðại vương Maddava trị vì Ba-la-nại, Bồ-tát được sinh làm
con một gia đình Bà-la-môn. Cha mẹ đặt tên ngài là nam tử Senaka. Khi lớn
lên, ngài đi học mọi nghệ thuật tại Takkasilà, và khi về Ba-la-nại Ngài trở
thành quốc sư của vua Maddava về thế sự cũng như thánh sự. Ngài được danh
hiệu bậc Hiền trí Senaka và được cả kinh thành sùng kính như mặt trăng, mặt
trời.
Thời ấy con trai của vị tế sư hoàng gia đến yết kiến vua, thấy bà chánh
hậu trang điểm ngọc vàng cực kỳ diễm lệ, đâm ra si tình, khi về nhà chẳng
chịu ăn uống gì cả, cứ nằm dài ra. Bạn hữu liền hỏi thăm và chàng trai kể
hết mọi chuyện. Vua hỏi:
- Con trai của vị tế sư hoàng gia không đến, việc này là thế nào?
Khi nghe duyên cớ, vua cho gọi chàng trai vào và bảo:
- Trẫm trao hoàng hậu cho cậu trong bảy ngày, cứ ở nhà cậu bảy ngày ấy
xong, qua ngày thứ tám, cậu trả lại nàng cho ta.
- Thế thì tốt lắm, tâu Ðại vương.
Chàng trai đáp rồi đem hoàng hậu về nhà thọ hưởng lạc thú với nàng. Hai
người đâm ra say mê nhau, và bí mật trốn khỏi nhà chạy sang một xứ khác,
không ai biết họ đi đâu và đường đi của họ chẳng khác nào đường của con tàu
trên biển cả.
Vua truyền đánh trống thông báo khắp kinh thành, nhưng dù đã tìm mọi nơi,
họ vẫn không thấy nàng đã đến đâu cả. Sau đó nỗi đau buồn khủng khiếp vì
thiếu nàng xâm chiếm trọn tâm can vua. Tim ông bừng nóng rực và trào máu ra
ngoài! Tiếp theo đó, máu từ ruột gan chảy ra khiến bệnh trầm trọng thêm. Các
ngự y tài danh đều không thể chữa trị được đành bó tay.
Bồ-tát suy nghĩ: "Bệnh này không phải do nội thân vua, mà vua mắc tương
tư vì không thấy hoàng hậu. Ta thử dùng vài phương cách chữa trị xem sao.
"Ngài liền gọi hai quốc sư hiền trí của vua là Àyura và Pukkusa vào bảo:
- Ðức vua không có bệnh gì, ngoại trừ tâm bệnh chỉ vì ngài không thấy
hoàng hậu đó thôi. Giờ đây ngài là bậc cứu hộ cao cả đối với thần dân. Ta
quyết tìm mọi cách trị bệnh ngài. Ta muốn triệu tập một đám quần chúng vào
sân chầu và bảo một người biết xảo thuật nuốt lưỡi kiếm sắc biểu diễn việc
này. Ta sẽ đưa Hoàng thượng ra cửa sổ nhìn xuống đám đông. Ngài sẽ nhìn
người nuốt lưỡi kiếm và hỏi: "Có việc gì khó hơn thế chăng?". Lúc ấy, này
Tôn giả Àyura, xin hãy đáp: "Nói: Ta sẽ từ bỏ vật này vật kia, còn khó hơn
nữa". Sau đó ngài sẽ hỏi Tôn giả Pukkusa, và Tôn giả cần phải trả lời: Tâu
Ðại vương, nếu một người nói: "Ta từ bỏ vật này vật kia", rồi lại không bỏ
nó được, thì lời nói đó sẽ vô ích thôi. Không ai sống hay uống ăn bằng những
lời như vậy, nhưng người nào hành động theo lời nói và đem cho một vật đúng
theo lời hứa thì chính họ làm được một việc khó hơn việc kia nữa đấy". Sau
đó ta sẽ tìm cách tiến hành mọi sự tiếp theo.
Thế là ngài bảo tập họp một đám đông. Rồi ba bậc trí nhân ấy vào trình
vua:
- Tâu Ðại vương, có đám đông trong sân chầu. Nếu ai nhìn xuống đó đổi sầu
làm vui. Vậy xin Ðại vương hãy cùng chúng thần đến đó xem sao.
Ba vị rước vua đến hé mở cửa sổ cho vua nhìn thấy đám đông. Nhiều người
lần lượt biểu diễn các xảo thuật mà mình biết. Sau cùng có một người nuốt
lưỡi kiếm sắc cạnh dài ba mươi ba phân (33 phân Anh: khoảng 80 cm).
Vua thấy vậy suy nghĩ: "Người này đang nuốt lưỡi kiếm, ta muốn hỏi các
bậc trí nhân này xem có việc gì khó hơn không?"
Rồi vua ngâm vần kệ đầu hỏi Àyura:
1. Bảo kiếm Da-san thích máu hồng,
Cạnh đều sắc nhọn thật hoàn toàn,
Giữa đông người, nó ăn thanh kiếm,
Chẳng có việc nào khó nữa chăng?
Ta hỏi có gì đem sánh được
Nhờ khanh giải đáp, hởi hiền nhân.
Àyura ngâm vần kệ thứ hai đáp lời:
2. Lòng tham dụ kẻ nuốt thanh gươm,
Cho dẫu lưỡi gươm bén thập toàn,
Song nói: "Ta cho, lòng tự nguyện"
Là điều khó thực hiện vô cùng,
Mọi điều gì khác đều không khó,
Ðại đế Kiệt-đà, tôi giải phân.
Khi vua nghe lời Àyura, ông liền suy nghĩ: "Thế thì bảo: "Ta cho vật này"
còn khó hơn nuốt thanh kiếm. Vậy ta đã nói: "Ta ban hoàng hậu cho con trai
tế sư", tức là ta đã làm một việc rất khó". Nhờ thế nỗi đau buồn trong tâm
vua lắng dịu được một chút. Rồi suy nghĩ: "Có gì khó hơn nói: "Ta cho người
khác vật này" chăng?", ông lại ngâm vần kệ thứ ba nói chuyện với Trí giả
Pukkusa:
3. Ày-ra đã giải đáp lời ta,
Trí tuệ cao siêu quả thật là,
Ta hỏi giờ đây câu nữa nhé:
Còn gì khó nữa hỡi, Pusk-sa,
Nếu đem so sánh điều trên ấy,
Hiền giả, xin mời giải đáp ta.
Trí giả Pukkusa ngâm vần kệ thứ tư đáp lại:
4. Người ta không sống được bằng lời,
Lời nói thốt ra uổng phí thôi,
Song nếu đem cho không tiếc nuối,
Việc này còn khó bội hơn rồi.
Mọi điều gì khác đều không khó,
Ðại đế, đây lời đáp của tôi.
Vua nghe vầy, suy nghĩ: "Trước tiên ta nói: "Ta sẽ đem hoàng hậu ban cho
con trai tế sư", rồi ta đã làm theo lời hứa và đem cho nàng. Hiển nhiên ta
đã làm một việc rất khó". Do vậy, nỗi sầu của vua giảm bớt phần nào. Rồi ông
chợt nghĩ: "Không có ai thông thái hơn Trí giả Senaka. Ta muốn hỏi vị ấy câu
này".
Ông liền ngâm vần kệ thứ năm hỏi ngài:
5. Puk-sa đã giải đáp lời ta,
Trí tuệ cao siêu quả thật là.
Ta hỏi giờ đây câu nữa nhé:
Còn gì khó nữa, hỡi Sen-ka,
Nếu đem so sánh điều trên ấy,
Hiền giả xin mời giải đáp ta.
Senaka ngâm vần kệ thứ sáu đáp lời vua:
6. Nếu người có của đã đem cho
Bất luận là gì, dẫu nhỏ to,
Ðừng tiếc nuối sau khi bố thí,
Việc này quả thật khó hơn mà,
Mọi điều gì khác đều không khó,
Xin đáp Ðại vương Ma-kiệt-đà.
Vua nghe lời Bồ-tát, lại suy nghĩ: "Ta đã đem hoàng hậu ban cho con trai
tế sư do ta tự nguyện, nay ta lại không kiềm nỗi ưu tư, ta sinh phiền não,
héo mòn: thật không xứng đáng với ta. Nếu nàng thương yêu ta thì nàng đã
không bỏ vương quốc mà chạy trốn như vậy. Ta còn phải liên hệ gì với nàng đã
không yêu thương ta và bỏ trốn đi?".
Trong lúc vua suy nghĩ như vậy, mọi sầu não đều rơi rụng hết như giọt
nước đổ trên lá sen, lập tức tâm vua được bình an. Ông hồi phục sức khỏe và
an lạc ngâm vần kệ cuối cùng tán thán Bồ-tát:
7. Ày-ra giải đáp lời ta,
Thế rồi Hiền giả Puk-sa cũng vầy,
Lời Sen-ka quả thật hay,
Trong ba lời giải lời này tối ưu.
Sau khi tán thán, vua hoan hỷ ban thưởng ngài nhiều vàng bạc châu báu.
-ooOoo-
Khi pháp thoại chấm dứt, Bậc Ðạo Sư tuyên thuyết các sự thật và nhận
diện Tiền thân: - Khi các sự thật kết thúc, vị Tỷ-kheo thối thất đã được an
trú vào Sơ quả (Dự Lưu):
- Thời ấy, hoàng hậu là người vợ cũ, vua là là Tỷ-kheo thối thất, Àyura
là Moggallàna, Pukkusa là Sàriputta và Hiền giả Senaka chính là Ta.
-ooOoo-
402. Chuyện Túi Da Đựng Bánh (Tiền Thân Sattubhasta)
Tâm tư lão rối loạn, ưu phiền...,
Bậc Ðạo Sư kể chuyện này trong lúc trú
tại Kỳ Viên về sự Viên mãn của Trí tuệ Tối thắng. Hoàn cảnh chuyện này sẽ
xuất hiện trong Tiền thân Mahà-Ummagga, số 546.
-ooOoo-
Ngày xưa có vị vua tên là Janaka trị vì ở Ba-la-nại. Thời ấy Bồ-tát được
sinh vào một gia đình Bà-la-môn, cha mẹ đặt tên ngài là nam tử Senaka. Khi
lớn lên, ngài theo học các nghệ thuật tại Takkasilà rồi trở về Ba-la-nại yết
kiến vua. Vua phong cho ngài chức vụ đại thần và ban cho ngài đại vinh hiển.
Ngài dạy vua về thế sự lẫn thánh sự. Là người thuyết Pháp khả ái, ngài an
trú vua vào Ngũ giới, bố thí và hành trì trai giới và Thập thiện đạo, như
vậy tức là an trú vua vào chánh hạnh. Toàn quốc độ được ở cảnh như thời có
chư Phật xuất hiện. Vào các ngày trai giới nửa tháng một lần, nhà vua, các
phó vương, cận thần đều tụ tập và trang hoàng phòng họp.
Bồ-tát thuyết Pháp trong một giảng đường tôn nghiêm trên bảo tọa bọc da
nai, với uy lực của một vị Phật, lời ngài dạy chẳng khác gì lời dạy của chư
Phật.
Thời ấy có một Bà-la-môn già nua, xin tiền bố thí được một ngàn đồng, để
dành trong một gia đình Bà-la-môn, rồi lại làm hành khất thêm nữa. Khi ông
ra đi, gia đình nọ tiêu hết cả tiền. Sau đó ông trở lại đòi số tiền. Vì gia
chủ không có tiền trả, nên gả con gái cho ông làm vợ. Vị Bà-la-môn già đem
nàng về cư ngụ trong một làng Bà-la-môn không xa Ba-la-nại. Vì cô vợ còn trẻ
nên không thỏa mãn- tham dục và phạm tà hạnh với một Bà-la-môn trẻ.
Ở đời có mười sáu việc không thể nào thỏa mãn. Ðó là mười sáu việc gì? -
Biển không thỏa mãn với các dòng sông, lửa không thỏa mãn với nhiên liệu,
vua không thỏa mãn với quốc độ, kẻ ngu không thỏa mãn với ác nghiệp, nữ nhân
không thỏa mãn với ba việc ân ái, nữ trang và sinh con, Bà-la-môn không thỏa
mãn với thánh kinh, bậc trí không thỏa mãn với Thiền định, bậc hữu học không
thỏa mãn với danh vọng, người ly tham không thỏa mãn với khổ hạnh, người
tinh tấn không thỏa mãn với nỗ lực, người hay nói không thỏa mãn với chuyện
trò, nhà chính trị không thỏa mãn với hội nghị, người mộ đạo không thỏa mãn
với việc phục vụ Giáo hội, người thích bố thí không thỏa mãn với việc bố
thí, người đa văn không thỏa mãn với việc nghe Pháp, tứ chúng không thỏa mãn
với việc yết kiến đức Phật.
Vì thế nữ nhân Bà-la-môn này không thỏa mãn việc ân ái, muốn đẩy chồng đi
xa và phạm tà dục một cách táo bạo. Một ngày kia, cô ả nằm dài theo thời
gian kế đã dự trù. Khi ông chồng hỏi:
- Nàng ơi, nàng làm sao thế?
Cô ả đáp:
- Chàng Bà-la-môn ơi, thiếp không thể làm việc nhà chàng được nữa, phải
kiếm một nữ tỳ.
- Nàng ơi, ta không có tiền, vậy ta sẽ lấy gì để mua nữ tỳ chứ?
- Chàng hãy làm hành khất kiếm tiền mà thuê nữ tỳ.
- Thế nàng hãy sắp đặt vài vật để ta lên đường.
Cô ả đặt vào túi da đủ các thứ bột bánh đã nướng và chưa nướng xong trao
cho lão. Lão Bà-la-môn đi qua mọi thôn làng thành thị, kiếm được bảy trăm
đồng, nghĩ thầm: "Số tiền này đủ để mua gia nô nữ tỳ rồi", lão liền trở về
làng.
Ðến một địa điểm thuận tiện, để uống nước, lão mở túi xách ăn một ít bánh
nướng, rồi đi uống nước mà không buộc miệng túi. Lúc ấy một con rắn hổ trong
thân cây rỗng, ngửi mùi bánh bò vào túi nằm cuộn tròn ăn bánh. Lão trở lại,
không nhìn vào túi, cứ buộc túi lại và vác lên vai ra đi.
Lúc ấy một vị Thần cây ngồi trên bộng thân cây ấy đến bảo cho lão biết
trên đường đi:
- - Này Bà-la-môn, nếu lão dừng lại trên đường, lão sẽ chết; còn nếu lão
về nhà thì vợ lão sẽ chết đấy.
Xong vị thần biến mất. Lão nhìn quanh, không thấy vị thần nên lòng kinh
hoảng vì sợ chết, vừa đi đến cổng thành Ba-la-nại vừa khóc than.
Hôm ấy vào ngày rằm trai giới, ngày Bồ-tát thuyết Pháp, đang ngồi trên
bảo tọa trang nghiêm và một đám đông đem hương hoa đủ loại đến từng đoàn
nghe thuyết Pháp. Lão Bà-la-môn hỏi:
- Các người đi đâu thế?
Họ đáp:
- Này lão Bà-la-môn, hôm nay bậc Trí giả Senaka thuyết Pháp với giọng êm
dịu và oai lực của một vị Phật. Lão không biết ư?
Lão suy nghĩ: "Họ bảo ngài là một bậc thuyết Pháp hiền trí, còn ta đang
lo âu sợ chết, các bậc trí có khả năng diệt trừ các đại phiền não, vậy ta
nên đến đó nghe Pháp".
Vì thế lão cùng đi với họ; khi quần chúng và vua đã ngồi chung quanh
Bồ-tát, lão đứng bên ngoài, không xa pháp tọa, với túi thức ăn trên vai và
lòng sợ chết. Bồ-tát thuyết giảng chẳng khác nào ngài đang đưa cả dải thiên
hà xuống trần giới hay đổ trận mưa đầy thực phẩm thiên giới cho đời.
Quần chúng vô cùng hoan hỷ tán thưởng, lắng tai nghe Pháp. Các bậc trí
thường nhìn xa thấy rộng. Vào lúc ấy Bồ-tát mở đôi mắt có đủ năm vẻ đẹp nhìn
khắp Hội chúng, thấy vị Bà-la-môn, liền nghĩ: "Cả Hội chúng đông đảo này
tràn ngập hân hoan nghe Pháp và tán thưởng, chỉ trừ một Bà-la-môn ủ rũ khóc
lóc. Chắc hẳn phải có nỗi sầu tư nào trong lòng khiến lão tuôn lệ. Cũng
giống như tẩy rỉ sét với chất chua, hay làm một giọt nước rơi khỏi là sen,
ta sẽ thuyết Pháp cho lão giải sầu và an vui tâm trí". Vì thế ngài gọi lão:
- Này lão Bà-la-môn, ta là trí giả Senaka, nay ta muốn giải mối sầu cho
lão, hãy bạo dạn nói ra đi.
Ngài ngâm vần kệ đầu hỏi lão:
1. Tâm tư lão rối loạn, ưu phiền,
Nước mắt chảy là cớ hiển nhiên,
Lão mất gì, vào đây muốn kiếm
Thứ gì? Hãy nói rõ ngay liền.
Sau đó, Bà-la-môn ngâm vần kệ bày tỏ duyên cớ nỗi sầu:
2. Vợ chết, nếu tôi trở lại nhà,
Còn không, tôi sẽ hóa ra ma,
Ðiều này làm trái tim đau nhói,
Xin giải vấn đề, hỡi Sen-ka.
Nghe vị Bà-la-môn nói, Bồ-tát bủa giăng tấm lưới tri kiến như ném lưới
vào biển cả, và suy nghĩ: "Có nhiều nguyên nhân gây tử vong ở đời này: một
số chết chìm ngoài biển, hoặc bị loài cá dữ ăn thịt, một số rơi xuống sông
Hằng, hay bị cá sấu vồ, một số khác rơi từ cây xuống hay bị gai nhọn đâm,
một số bị khí giới loại đánh vào người, một số khác ăn nhằm chất độc, bị
treo cổ hay rớt xuống vực sâu, chết cóng vì giá buốt, hay các loại bệnh tấn
công. Nay giữa mọi duyên cớ ấy, lão Bà-la-môn này phải chết vì cớ nào nếu
lão ở nán lại trên đường đi hôm nay, hoặc vợ lão phải chết nếu lão về nhà?".
Trong lúc suy xét, ngài thấy cái túi trên vai lão và nghĩ: "Chắc hẳn có
con rắn chui vào túi, có lẽ vì nó đã nghe mùi bánh khi lão ăn sáng và đi
uống nước mà quên buộc miệng túi xách. Sau khi uống nước xong, lão Bà-la-môn
trở lại và có lẽ đã tiếp tục lên đường sau khi buộc túi và cầm túi lên mà
không thấy con rắn bò vào. Nếu lão ở nán lại trên đường, đến tối lão sẽ tự
nhủ lúc dừng chân: "Ta muốn ăn bánh". Rồi mở túi ra, lão sẽ đặt tay vào, con
rắn sẽ cắn tay lão gây tử vong. Ðây chính là nguyên nhân lão sẽ chết nếu ở
lại trên đường. Nhưng nếu lão về nhà, túi ấy sẽ đến tay vợ lão, bà ta sẽ
nói: "Ta muốn xem đồ đạc bên trong", rồi bà ta mở túi ra và đặt tay vào, con
rắn sẽ cắn bà ta bỏ mạng. Ðây chính là nguyên nhân vợ lão chết nếu lão về
nhà hôm nay". Ngài biết được điều này do trí của ngài tinh xảo về mọi phương
tiện.
Lúc ấy ngài lại suy nghĩ: "Ðây chắc hẳn là con rắn hổ đen, táo bạo, không
hề biết sợ, nên khi cái túi da đập vào sườn lão Bà-la-môn, nó chẳng nhúc
nhích hay run rẩy gì cả. Nó cũng không tỏ dấu hiệu là nó đang có mặt tại Hội
chúng đông đảo này, do đó nó phải là con rắn hổ đen bạo dạn, không biết sợ".
Từ tri kiến tinh xảo các phương tiện, ngài biết điều này như thể ngài
chứng kiến với thiên nhãn. Như vậy Ngài chẳng khác nào một người đứng gần đó
nhìn con rắn bò vào túi, rồi quyết định sự việc bằng trí kiến tinh xảo của
ngài. Bồ-tát ngâm vần kệ thứ ba đáp câu hỏi của vị Bà-la-môn ngay giữa hội
chúng triều đình:
3. Suy xét mọi nghi hoặc trước tiên,
Nay ta tuyên bố sự đương nhiên:
La-môn, trong túi đồ ăn ấy
Ðã lẻn chui vào rắn hổ đen!
Nói vậy xong, Ngài hỏi:
- Này lão Bà-la-môn, có thứ bánh nào trong túi xách của lão chăng?
- Thưa Trí giả, có.
- Thế lão có ăn bánh lúc điểm tâm sáng nay chăng?
- Thưa Trí giả, có.
- Thế lão đã ngồi đâu?
- Ở trong rừng, dưới một gốc cây.
- Thế khi lão ăn bánh xong và đi uống nước, lão có buộc miệng túi lại hay
không?
- Thưa Trí giả, tôi không buộc.
- Khi lão đã uống nước và trở về, lão có buộc miệng túi sau khi nhìn vào
trong không?
- Thưa Trí giả, tôi buộc miệng túi mà không nhìn vào trong.
- Này lão Bà-la-môn, khi lão đi uống nước, ta chắc là con rắn đã lẻn vào
túi do ngửi mùi bánh mà lão không biết: đấy là trường hợp này. Vậy lão mau
đặt túi xuống. để ngay giữa Hội chúng và mở miệng túi ra. Lấy gậy đập vào
túi, rồi lão sẽ thấy con rắn hổ đen bò ra với chiếc mào giương rộng và rít
lên. Lão sẽ hết hồ nghi. Ngài lại ngâm vần kệ thứ tư:
4. Cầm gậy đập lên chiếc túi dày,
Im hơi, hai lưỡi chính con này,
Trí ông hết rối vì nghi hoặc,
Mở túi, rồi ông thấy rắn ngay!
Vị Bà-la-môn làm theo lời Bồ-tát bảo, mặc dù lão hết sức kinh hoàng chấn
động. Con rắn bò ra khỏi túi khi đầu nó bị chiếc gậy đánh trúng, và nó dừng
lại nhìn mọi người.
-ooOoo-
Bậc Ðạo Sư ngâm vần kệ thứ năm giải thích vấn đề:
5. Kinh hãi, lão ra giữa đám đông,
Mở dây chiếc túi đựng đồ ăn,
Một con rắn hổ bò hung dữ,
Kiêu hãnh giương cao cả chiếc mồng!
Khi con rắn bò ra với chiếc mồng giương cao, đó là điềm báo hiệu Bồ-tát
sẽ là vị Phật Chánh Ðẳng Giác. Ðám đông bắt đầu vẫy khăn và búng tay hàng
ngàn người, bảy báu vật được ném tung ra như thể mưa rào, hàng ngàn tiếng
hô: "Tốt lành thay!" vang dậy, ồn ào như đất lỡ.
Lời giải đáp một câu hỏi như vậy do uy lực của một bậc Giác Ngộ chứ không
phải nhờ nguồn gốc sinh trưởng, cũng không phải uy lực của người giàu sang
danh vọng. Vậy đó là uy lực gì?- Chính là uy lực của tri kiến. Người có tri
kiến làm trí tuệ tăng trưởng, mở rộng cánh cửa đi vào các Thánh đạo, chứng
đắc Niết-bàn bất tử tối thượng và thành tự viên mãn các quả vị Thanh văn,
Ðộc giác và Chánh Ðẳng Giác: Tri kiến là điều tối thắng giữa các đức tính
đưa đến Niết-bàn bất tử tối thượng. Mọi thành phần khác đều là phụ thuộc.
Do vậy có câu tục ngữ:
6. Người thiện bảo tri kiến tồi ưu
Như trăng đi giữa các vì sao,
Tiền tài, đức hạnh, lòng công chánh,
Là các nô tỳ bậc trí cao.
-ooOoo-
Khi câu hỏi đã được Bồ-tát giải đáp xong, một người nhữ rắn làm một chiếc
khăn bịt miệng rắn rồi đến chụp lấy nó và đem thả vào rừng.
Vị Bà-la-môn đi đến yết kiến vua, kính chào xong, lại ngâm nửa vần kệ tán
tụng vua:
7. Chúa thượng Jan-ka, lợi lạc thay,
Ðại vương có bậc trí nhân này.
Sau khi ca tụng vua, lão cầm bảy trăm đồng tiền trong túi ra, vừa tán
thán Bồ-tát, vừa ngâm một vần kệ rưỡi bày tỏ ước muốn bố thí trong niềm hoan
hỷ:
Trí ngài đáng sợ, hồ nghi biến,
Trước mắt ngài nhìn thấu suốt ngay.
8. Này đây có cả bảy trăm đồng,
Xin nhận lấy ngay vật hiến dâng,
Vì chính nhờ ngài, tôi được sống
Cùng nguồn an lạc của thân nhân.
Nghe vầy, Bồ-tát ngâm vần kệ thứ chín:
9. Bậc trí không dùng vật cúng dâng
Chỉ vì các khúc kệ ca ngâm,
Tốt hơn, ta tặng luôn tiền ấy
Trước lúc lão về lại cố hương.
Nói vậy xong, Bồ-tát đưa trọn số tiền trả lại vị Bà-la-môn và hỏi:
- Ai bảo lão đi kiếm số tiền này?
- Thứ Trí giả, chính tiện nội.
- Thế hiền nội già hay trẻ?
- Thưa Trí giả, tiện nội còn trẻ.
- Thế thì cô ả đang phạm tà hạnh với kẻ khác, nên đã bảo lão đi xa vì
nghĩ cần phải hành động như thế cho an toàn. Nếu lão đem số tiền này về nhà,
cô ả sẽ đem cho tình nhân số tiền do lão khổ công kiếm được. Vậy lão không
nên về nhà ngay, mà phải để số tiền ngoài thành phố, dưới gốc cây đâu đó.
Nói xong ngài bảo lão ra đi.
Khi lão đến gần làng, lão chôn tiền vào một gốc cây,và về đến nhà lúc
chiều tối. Lúc ấy vợ lão đang ngồi với tình nhân. Vị Bà-la-môn đứng ở cửa
gọi to:
- Nàng ôi!.
Cô ả nhận ra tiếng lão, vội tắt đèn và ra mở cửa. Khi lão đã vào trong,
cô ả dẫn kẻ kia ra cửa, rồi trở vào nhà, chẳng thấy món gì trong túi, liền
hỏi:
- Này chàng Bà-la-môn, chàng kiếm được của bố thí gì trên đường đi thế?
- Một ngàn đồng tiền.
- Thế tiền đâu rồi?
- Nó được chôn ở chốn nọ, nhưng đừng lo, ngày mai ta sẽ đi lấy nó.
Cô ả liền đi báo cho tình nhân biết. Hắn đến đó lấy tiền ngay như thể tài
sản của hắn vậy. Hôm sau, vị Bà-la-môn đến nhưng không thấy tiền đâu, liền
đi tìm Bồ-tát, ngài hỏi:
- Này lão Bà-la-môn, có việc gì thế?
- Thưa Trí giả, tôi không thấy tiền đâu cả.
- Thế lão có nói cho vợ biết chăng?
- Thưa Trí giả, có.
Biết là cô vợ đã báo cho tình nhân rõ, Bồ-tát bảo:
- Này lão Bà-la-môn, thế có vị Bà-la-môn nào là bạn của vợ lão không?
- Thưa Trí giả, có.
Lúc ấy bậc Ðại Sĩ truyền người đem đến một số tiền đủ chi phí trong bảy
ngày để cho lão và dặn:
- Hãy ra về, và hai vợ chồng lão hãy đãi tiệc mời mười bốn vị Bà-la-môn
đầu tiên, gồm bảy người bạn lão và bảy người bạn của vợ lão. Rồi từ đó về
sau cứ mỗi ngày bớt một vị khách cho đến ngày thứ bảy, lão chỉ mời một
Bà-la-môn và vợ lão mời một. Khi ấy nếu lão thấy vị Bà-la-môn được vợ lão
mời vào ngày thứ bảy ấy đã đến các lần trước, thì hãy báo cho ta.
Lão Bà-la-môn làm theo lời ngài, rồi đến trình Bồ-tát:
- Thưa Trí giả, tôi đã nhận thấy vị Bà-la-môn luôn luôn đến làm thực
khách của nhà tôi.
Bồ-tát sai người đi theo lão, đem vị Bà-la-môn ấy đến và hỏi:
- Có phải anh lấy một ngàn đồng tiền của lão này dấu ở dưới gốc cây nọ
chăng?
- Thưa Trí giả, tôi không lấy.
- Thế anh biết ta là Trí giả Senaka ư? Ta muốn bảo anh đem số tiền ấy về
đây.
Hắn sợ hãi thú nhận:
- Tôi đã lấy số tiền ấy.
- Thế anh đã làm gì?
- Thưa Trí giả, tôi cất ở chỗ nọ.
Bồ-tát lại hỏi vị Bà-la-môn già kia:
- Này lão Bà-la-môn, lão muốn giữ vợ lại hay lấy vợ khác?
- Thưa Trí giả, cho lão được phép giữ vợ lại?
Bồ-tát sai người đi lấy số tiền và đem cô vợ lão đến, trao số tiền từ tay
kẻ trộm ấy lại cho lão Bà-la-môn, rồi ngài trừng phạt kẻ trộm, đuổi hắn ra
khỏi tỉnh và trừng phạt luôn cô vợ. Về sau ngài ban lão Bà-la-môn đại vinh
dự bằng cách cho phép lão sống ở gần ngài.
-ooOoo-
Khi Pháp thoại chấm dứt, Bậc Ðạo Sư tuyên thuyết các sự thật. Lúc kết
thúc các sự thật, nhiều Tỷ-kheo đạt Sơ quả (Dự Lưu).
Rồi Ngài nhận diện Tiền thân:
- Thời ấy vị Bà-la-môn là Ànanda, vị Thần cây là Sàriputta, hội chúng là
Tăng chúng của đức Phật và Trí giả Senaka chính là Ta.
-ooOoo-
403. Chuyện Trí Giả Atthisena (Tiền Thân Atthisena)
At-thi, lắm kẻ đến mong cầu...,
Bậc Ðạo Sư kể chuyện này trong lúc trú
tại đền Aggàlava gần Àlavi, về các điều lệ xây tịnh thất.
Hoàn cảnh đã được nêu trong Tiền thân Manikantha số 253. Bậc Ðạo Sư bảo
Tăng chúng:
- Này các Tỷ-kheo, ngày xưa trước khi đức Phật ra đời, các ẩn sĩ ngoại
đạo dù được vua ban đặc ân, cũng không bao giờ cầu xin điều gì cả, vì thấy
rằng cầu xin kẻ khác không đem lại an lạc thư thái.
Nói vậy xong Ngài kể câu chuyện đời xưa.
-ooOoo-
Ngày xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Ba-la-nại, Bồ-tát được sinh vào
một gia đình Bà-la-môn và được đặt tên là Nam tử Atthisena. Khi lớn lên,
ngài học các nghệ thuật ở Takkasilà, và về sau, nhận thấy nỗi đau khổ của
tham dục, ngài xuất gia tu tập và thành đạt các Thắng trí cùng các Thiên
chứng, ngài sống ở vùng Tuyết Sơn. Sau đó xuống vùng dân cư tìm muối và dấm,
ngài đến Ba-la-nại. Sau khi ở trong một lâm viên, hôm sau ngài đi khất thực
tại cung đình.
Vua hài lòng trước phong cách oai nghi của ngài, liền cho người mời ngài
vào, đặt ngài ngồi lên sàng tọa trên sân thượng và cúng dường thực phẩm. Khi
ngài nói lời tùy hỷ công đức, vua rất hân hoan, và nhận được lời ngài hứa
hẹn cư ngụ trong ngự viên, vua đến tham kiến Bồ-tát mỗi ngày hai ba lần. Một
hôm vua hoan hỷ nghe ngài thuyết Pháp xong, liền ban cho ngài một điều ước:
- Xin ngài hãy nói cho trẫm biết bất cứ điều gì ngài ước nguyện, từ quốc
độ của trẫm trở xuống.
Bồ-tát không đáp: "Hãy cho ta vật này vật nọ", nhiều kẻ khác đòi hỏi
những vật nào họ mong ước, thường bảo: "Cho tôi vật này", và vua ban vật đó,
nếu không ham thích nó nữa.
Một hôm vua suy nghĩ: "Nhiều người mong cầu đặc ân hoặc các khất sĩ
thường xin ta vật này vật nọ, nhưng Hiền giả Atthisena cao quý này, từ khi
ta ban điều ước, vẫn không xin gì cả. Ngài thật là bậc có trí tuệ và thiện
xảo các phương tiện. Ta muốn hỏi ngài".
Thế rồi, một hôm sau buổi điểm tâm, nhà vua ngồi một bên, hỏi ngài lý do
vì sao nhiều người khác cầu xin ân huệ còn ngài thì không, và vua ngâm vần
kệ đầu:
1. At-thi, lắm kẻ đến mong cầu,
Cho dẫu họ xa lạ biết bao,
Lũ lượt xin ta ban thỉnh nguyện,
Còn ngài, không ước vọng, vì sao?
Nghe vầy, Bồ-tát ngâm vần kệ thứ hai:
2. Hai kẻ cầu ân, hoặc chối từ,
Thảy đều không đẹp ý bao giờ,
Ðấy là duyên cớ, xin đừng giận,
Khiến tiểu thần không thỉnh nguyện vua.
Nghe lời ngài, vua ngâm tiếp ba vần kệ nữa:
3. Người nào kiếm sống khẩn cầu hoài,
Chẳng đến cầu ân lúc hợp thời,
Làm kẻ khác suy tàn đức độ,
Chính mình chẳng có kế sinh nhai.
4. Người nào kiếm sống, khẩn cầu hoài,
Thường đến cầu ân lúc hợp thời,
Làm kẻ khác tăng dần đức độ,
Chính mình cũng được kế sinh nhai.
5. Bậc có trí không thấy hận sân,
Khi người lũ lượt đến cầu ân,
Nói đi, Thánh giả là thân hữu,
Ðiều ước ngài không thể lỗi lầm.
Như vậy, dù được ban tặng cả vương quốc, Bồ-tát cũng không cầu mong gì.
Khi nguyện vọng của nhà vua đã được phát biểu như vậy, Bồ-tát liền bày tỏ
đường lối của ẩn sĩ:
- Thưa Ðại vương, người thế tục và gia chủ thường thích thỉnh nguyện, chứ
không phải người xuất thế, vì từ khi phát nguyện xuất gia, ẩn sĩ phải sống
đời thanh tịnh khác với gia chủ. Rồi ngài ngâm vần kệ thứ sáu bày tỏ nếp
sống ẩn sĩ:
6. Bậc trí không hề thỉnh nguyện đâu,
Thế nhân phải biết rõ như sau:
Trí nhân thỉnh nguyện ngồi im lặng,
Như thế là người trí thỉnh cầu.
Vua nghe lời Bồ-tát liền nói:
- Bạch Tôn giả, nếu một người phục vụ có trí tự nguyện cống hiến thân hữu
mình những gì cần được cống hiến, thì trẫm xin tặng Tôn giả những vật như
vầy:
7. Ngàn bò trẫm tặng Bà-la-môn,
Bó đỏ, thêm người hướng dẫn đường,
Nghe các nghiệp ngài đầy thánh thiện,
Trẫm nay phát khởi nghiệp hiền lương.
Khi vua nói vậy, Bồ-tát từ chối, bảo:
- Thưa Ðại vương, ta đã sống đời tu tập xa lìa cấu uế, ta không cần đàn
bò.
Vua tuân thủ lời khuyến giáo của ngài, chuyên tâm bố thí và làm nhiều
thiện sự khác nên được sinh lên thiên giới.
Còn Bồ-tát không hề gián đoạn Thiền định, nên tái sinh lên cõi Phạm
thiên.
-ooOoo-
Khi Pháp thoại chấm dứt, Bậc Ðạo Sư tuyên thuyết các sự thật và nhận
diện Tiền thân: - Lúc kết thúc các sự thật, nhiều Tỷ-kheo được an trú vào Sơ
quả (Dự Lưu):
- Thời ấy, vua là Ánanda và Atthisena chính là Ta.
-ooOoo-
404. Chuyện Hầu Vương (Tiền Thân Kapi)
Người trí không nên ở chốn nào...,
Bậc Ðạo Sư kể chuyện này trong lúc trú
tại Kỳ Viên về việc Devadatta (Ðề-bà-đạt-đa) bị quả đất nuốt sống.
Thấy Tăng chúng đang bàn luận việc này tại Chánh pháp đường. Ngài bảo:
- Ðây không phải lần đầu Devadatta và hội chúng của kẻ ấy bị tiêu diệt,
mà xưa kia cũng vậy.
Rồi Ngài kể một chuyện đời xưa.
-ooOoo-
Ngày xưa khi vua Brahmadatta trị vì Ba-la-nại, Bồ-tát nhập thai vào loài
khỉ sống trong ngự viên cùng cả đàn tùy tùng năm trăm con khỉ. Devadatta
cũng được sinh làm khỉ, cùng sống tại đó với một bầy năm trăm khỉ khác.
Một hôm vị tế sư của nhà vua đi ra vườn tắm rửa, trang hoàng thân thể
xong, một con khỉ tinh nghịch leo lên ngồi trên cổng vòng cung của ngự viên,
thả cục phân rơi trên đầu vị ấy lúc ông đi qua cổng. Khi tế sư nhìn lên, nó
lại thả thêm một cục phân vào miệng ông. Vị tế sư quay lại, hăm dọa bầy khỉ:
- Ðược lắm, ta sẽ biết cách trừng trị bây.
Rồi ông lại tắm rửa và ra về.
Bầy khỉ trình lại với Bồ-tát rằng vị tế sư giận và hăm dọa chúng như vậy.
Ngài thông báo cho cả bầy ngàn con khỉ:
- Ở gần nơi cư trú của kẻ sân hận là không an toàn, vậy cả đàn khỉ nên
chạy trốn đi nơi khác.
Một con khỉ không vâng lệnh, giữ bầy khỉ của nó lại, không chạy trốn và
bảo:
- Ta sẽ xét lại việc ấy sau.
Bồ-tát đem bầy khỉ đi vào rừng.
Một hôm, có một nữ tỳ giã gạo và phơi nắng một ít gạo, một con dê đến ăn
gạo đã bị một cây đuốc đập vào mình, nó chạy trốn, mình cháy đỏ rực, vội chà
mình vào vách lều cỏ gần chuồng voi. Ngọn lửa bắt vào lều cỏ lan qua chuồng
voi, làm các lưng voi bị phỏng, các thú y được mời đến chăm sóc bầy voi.
Vị tế sư hoàng gia vẫn luôn tìm cơ hội bắt bầy khỉ. Lúc vị tế sư đang
ngồi chầu nhà vua, nhà vua bảo:
- Này tế sư, nhiều con voi của ta bị thương và các thú y chuyên về voi
lại không biết cách chữa trị, vậy khanh có biết chữa không?
- Tâu Ðại vương, thần biết.
- Cách gì thế?
- Tâu Ðại vương, mỡ khỉ.
- Làm sao có được thứ ấy?
- Có rất nhiều khỉ trong ngự viên.
Vua phán:
- Giết bầy khỉ để lấy mỡ.
Các xạ thủ đem cung tên đi giết cả năm trăm con khỉ. Một con khỉ già trốn
thoát được dù nó bị thương do mũi tên, và chưa ngã ngay tại chỗ, nó chỉ ngã
xuống khi đến nơi ở của Bồ-tát. Bầy khỉ bảo nhau:
- Nó đã chết khi vừa đến chỗ ở của ta.
Và chúng kể lại với Bồ-tát rằng con khỉ kia chết do vết thương ấy. Ngài
bước ra ngồi giữa bầy khỉ, ngâm các vần kệ này để khuyến giáo chúng với lời
khuyên của bậc trí, đó là: "Người nào ở gần kẻ thù đều phải chết như vậy".
1. Người trí không nên ở chốn nào
Cừu nhân cư trú, dẫu dài lâu,
Hay chỉ một, hai đêm cũng vậy,
Ðến gần sẽ gặp nỗi sầu đau.
2. Kẻ ngu là địch thủ cho ai
Vẫn trót tin lời nó nói sai:
Con khỉ ngu si đem đại họa
Cho bầy của nó thế mà thôi.
3. Một kẻ ngu si đứng trưởng đoàn,
Vì kiêu căng muốn tỏ khôn ngoan,
Sẽ không khác khỉ này gây họa,
Mãi mãi đưa đường đến bại vong.
4. Kẻ mạnh ngu si chẳng tốt lành,
Lãnh phần bảo vệ cả đàn mình,
Nó là tai họa cho đồng loại,
Chẳng khác chim mồi đáng hãi kinh.
5. Trưởng đoàn hùng dũng trí khôn ngoan
Làm tốt để canh giữ cả đoàn,
Chẳng khác Ind-ra bên Hội chúng,
Là phần thưởng của các thân bằng.
6. Người nào đủ giới hạnh hoàn toàn,
Trí tuệ tinh thông, học tập luôn,
Hành động người này đem phước lạc
Cho mình cùng với các tha nhân.
7. Vậy thì giới hạnh lẫn đa văn,
Tri kiến học hành, luyện bản thân,
Như thể vị hiền nhân độc trú,
Hoặc lo bảo vệ đám thân bằng.
Như vậy Bồ-tát trở thành Hầu vương, và giảng giải đường lối học tập Giới
luật.
-ooOoo-
Khi Pháp thoại chấm dứt, Bậc Ðạo Sư nhận diện Tiền thân:
- Thời ấy con khỉ không tuân lệnh là Devadatta, bầy khỉ của nó là HộI
chúng của Devadatta, và Hầu vương có trí là Ta.
-ooOoo-
405. Chuyện Phạm Thiên Baka (Tiền Thân Bakabrahma)
Chúng tôi tất cả bảy mươi hai...,
Bậc Ðạo Sư kể chuyện này khi trú tại Kỳ
Viên về Phạm thiên Baka.
Một tà kiến sinh khởi trong tâm vị Phạm thiên này, đó là: "Cõi sinh hữu
này là trường tồn, thường hằng, vĩnh cửu, bất biến; ngoài nơi này ra không
có sự cứu độ hay giải thoát gì nữa...".
Trong một đời trước, vị Phạm thiên này đã thực hành Thiền định, vì thế
được tái sinh vào cõi trời Quảng Quả (Vehapphala). Sau khi đã trải qua đời
sống ở đó trong năm trăm kiếp (Kappa), vị ấy tái sinh vào cõi trời Biến Tịnh
(Subhakinna). Sau khi đã trải qua sáu mươi bốn kiếp tại đó, vị ấy mạng chung
và tái sinh vào cõi trời Quang Âm (Àbhassara), nơi đời sống kéo dài trong
tám kiếp. Và chính tại đó, tà kiến này khởi lên trong tâm vị ấy.
Vị Phạm thiên này quên rằng mình đã từng sống ở các cõi Phạm thiên giới
cao hơn và đã tái sinh vào cảnh giới này. Do nhận thức các điều trên, vị ấy
chấp thủ tà kiến. Bậc Ðạo Sư thấu hiểu các tư tưởng của vị ấy và thật dễ
dàng như một lực sĩ duỗi cánh tay cho thẳng ra hay cong cánh tay trở lại,
Ngài biến mất ở Kỳ Viên và xuất hiện ở Phạm thiên giới ấy. Vị Phạm thiên
thấy ngài liền thưa:
- Thiện lai Thế Tôn, xin Thế Tôn đến đây. Bạch Thế Tôn, thế giới này là
trường tồn, thường hằng, vĩnh cửu, tuyệt đối, bất biến; thế giới này không
sinh, không già, không chết, không biến hoại, không tái sinh. Ngoài thế giới
này, không có sự cứu độ nào cao hơn nữa.
Khi lời này được vị Phạm thiên Baka nói ra, Thế Tôn bảo:
- Phạm thiên Baka đã si mê, đã lầm lạc khi nói rằng một vật không thường
hằng là thường hằng, một vật không vĩnh cửu là vĩnh cửu, cùng những điều
tương tự, như ngoài thế giới này không có sự cứu độ nào cao hơn nữa trong
khi vẫn có sự cứu độ khác.
Nghe lời này, vị Phạm thiên suy nghĩ: "Thế Tôn đang khuyến giáo ta khi
nhận ra chính xác những lời ta nói".
Rồi như một kẻ trộm rụt rè sau khi bị đấm vài cái, vị ấy đáp:
- Ðệ tử đâu phải là tên trộm duy nhất? Còn nhiều vị này vị nọ cũng đều là
các tên trộm khác nữa.
Rồi vị ấy nêu tên các vị Thiên cùng một Hội chúng; như vậy vị Phạm thiên
lo sợ đức Phật chất vấn, nên đã ngâm vần kệ đầu tiên nói lên các vị Thiên
cùng hội chúng của mình:
1. Chúng tôi tất cả bảy mươi hai,
Chân chánh và cao cả tuyệt vời,
Sanh, lão chúng tôi đà giải thoát,
Cõi này là trí tuệ nhà trời,
Không Thiên giới khác cao hơn nữa,
Nhiều kẻ tán đồng quan điểm tôi.
Nghe lời này, Bậc Ðạo Sư ngâm vần kệ thứ hai:
2. Ðời ngài ngắn ngủi ở thiên đàng,
Tưởng đời trường thọ quả sai lầm,
Một trăm ngàn kiếp trôi qua mất,
Ta biết đời ngài quá rõ ràng.
Nghe vầy, Baka ngâm vần kệ thứ ba:
3. Thế Tôn, trí tuệ tử vô cùng,
Sanh, lão, sầu nằm ở dưới chân:
Xưa đã tạo nên bao thiện nghiệp,
Thế Tôn cho đệ tử hay chăng?
Sau đó đức Thế Tôn ngâm bốn vần kệ kể cho vị ấy nghe những chuyện quá
khứ:
4. Xưa lấy nước ban phát những người
Lúc đang cơn khát sắp tàn hơi,
Dưới trời hạn hán như thiêu đốt,
Thiện nghiệp ngài qua đã mấy đời,
Ta biết là ta đều nhớ rõ,
Như vừa tỉnh giấc mộng mà thôi.
5. Sông E-ni, thuở nọ bên bờ,
Ngài thả nhiều người được tự do,
Trong lúc bị giam cầm chặt chẽ,
Việc lành ngài tạo dẫu xa xưa,
Song ta biết rõ ta còn nhớ
Như thể mới vừa tỉnh giấc mơ.
6. Ngày xưa trên bến nước sông Hằng,
Ngài cứu thuyền người nọ thoát thân,
Khi bị ác xà kia chụp lấy
Vì thèm thịt sống, khỏi tai ương,
Việc lành ngài tạo dầu xa lắc,
Ta nhớ rõ như tỉnh giấc nồng.
7. Ta chính Kap-pa, đệ tử ngài,
Trí đức ngài, ta biết rõ mười,
Thiện nghiệp ngài làm, ta nhớ kỹ.
Như là mới tỉnh giấc mơ thôi.
Khi nghe các nghiệp quá khứ của mình do Bậc Ðạo Sư thuyết giảng, Baka cảm
tạ và ngâm vần kệ cuối cùng:
8. Thế Tôn biết mọi kiếp xưa xa,
Tuệ giác toàn tri quả Phật-đà,
Uy lực hào quang vinh hiển thực,
Sáng ngời khắp cõi Phạm thiên ta.
-ooOoo-
Như vậy Bậc Ðạo Sư vừa tỏ bày uy lực của một đức Phật, vừa thuyết Pháp
khai thị các sự thật. Lúc kết thúc Pháp thoại, tâm của mười ngàn vị Phạm
thiên được giải thoát khỏi các ô nhiễm cấu uế. Do đó, đức Thế Tôn trở thành
nơi an trú của các vị Phạm thiên, rồi trở về Kỳ Viên từ cõi Phạm thiên, Ngài
thuyết Pháp như trên và nhận diện Tiền thân:
- Thời ấy Phạm thiên Baka là nhà khổ hạnh Kesava và đệ tử Kappa chính là
Ta.
-ooOoo-
406. Chuyện Quốc Vương Gandhàra (Tiền Thân Gandhàra)
Làng phố, vũ công mười sáu ngàn...,
Bậc Ðạo Sư kể chuyện này trong lúc trú
tại Kỳ Viên, liên hệ giới điều về việc "tích trữ dược liệu". Tuy nhiên, hoàn
cảnh chuyện này đã xảy ra ở Vương Xá.
Khi Tỷ-kheo Pilindiyavaccha đến cung vua để giải thoát gia đình người giữ
ngự viên, ông dùng thần thông lực biến cung vua thành tòa nhà bằng vàng,
quần chúng hoan hỷ đến tặng ông năm thứ dược liệu. Ông đem phân phát khắp
Tăng chúng. Do đó Tăng chúng có nhiều dược liệu và khi nhận được các dược
liệu, họ chứa đầy các chai, hủ, bình, túi... và cất để dành. Dân chúng thấy
vậy thì thầm bảo nhau: "Các Tỷ-kheo tham lam kia đang tích trữ đồ đạc trong
tinh xá".
Bậc Ðạo Sư nghe vậy liền công bố giới điều:
- Bất cứ dược liệu trị bệnh nào khi nhận được, phải được dùng trong vòng
bảy ngày.
Và bảo:
- Này các Tỷ-kheo, các bậc trí nhân thuở xưa, trước khi đức Phật ra đời,
dẫu xuất gia theo ngoại đạo và chỉ giữ Ngũ giới, cũng đã khiển trách những
ai tích trữ muối và đường cho ngày hôm sau; còn các ông ngày nay dẫu đã được
xuất gia theo Giáo pháp giải thoát, lại tích trữ đồ đạc đến hai ba ngày ư?
Rồi Ngài kể câu chuyện đời xưa.
-ooOoo-
Ngày xưa Bồ-tát là vương tử của xứ Gandhàra. Khi vua cha băng hà, ngài
lên ngôi vua trị nước chân chánh. Ðồng thời ở vùng Trung thổ, tại vương quốc
Videha, có vị vua mệnh danh Videha cai trị. Hai quốc vương này chưa hề gặp
nhau, nhưng lại là thân hữu và tin cậy lẫn nhau.
Thời ấy, loài người trường thọ: đời sống dài ba mươi ngàn năm. Một hôm,
vào ngày trai giới trăng tròn, vua Gandhàra đã phát nguyện giữ giới và ngự
trên bảo tọa giữa ngai vàng dành cho ngài, nhìn ra một cửa sổ rộng mở ở góc
hướng Ðông, ngài ngồi thuyết giảng cho quần thần về bản chất giáo lý. Lúc
ấy, thần Ràhu (La-hầu: Vua các Thần A-tu-la) đã che hết mặt trăng tròn đầy
đang tỏa sáng cả bầu trời. Ánh trăng biến mất. Triều thần không thấy ánh
trăng, liền tâu vua rằng thần Ràhu đã chụp lấy mặt trăng.
Vua quan sát mặt trăng, nghĩ thầm "Mặt trăng đã mất ánh sáng vì bị một
biến động bên ngoài làm hỏng. Nay triều thần chính là mối phiền lụy của ta.
Ta không nên để mất ánh sáng như mặt trăng bị thần Ràhu chụp lấy. Ta muốn
rời quốc độ như mặt trăng chiếu trên bầu trời trong sáng và trở thành ẩn sĩ.
Tại sao ta lại giáo giới người khác? Ta muốn ra đi, từ giã thân quyến, thần
dân và giáo giới bản thân ta mà thôi: điều ấy mới thích hợp với ta". Vì vậy
ngài phán:
- Các khanh cứ làm gì tùy ý.
Rồi ngài trao quốc độ cho triều thần, Khi ngài đã từ bỏ vương quốc ở hai
xứ Kashmir và Gandhàra, ngài sống đời tu hành. Khi chứng đắc các Thắng trí,
ngài an cư mùa mưa ở vùng Tuyết Sơn, chuyên tâm vào sự an lạc của Thiền
định.
Khi hỏi thăm các thương nhân, vua Videha bảo:
- Hiền hữu của ta có được khang an chăng?
Và được tin ngài đã ra đi đời sống tu hành, vua suy nghĩ: "Hiền hữu ta đã
xuất gia tu tập, ta còn phải làm gì với quốc độ này?"
Vì thế ngài thoái vị ở kinh thành Mithilà dài bảy dặm, và vương quốc
Videha rộng ba trăm dặm gồm mười sáu ngàn làng với các cửa hiệu đầy hàng
hóa, mười sáu ngàn nữ vũ công, rồi cũng không nghĩ đến các hoàng tử và công
chúa, vua lên vùng Tuyết Sơn sống đời tu hành. Tại đó ngài chỉ sống bằng quả
rừng trong đời độc cư thanh tịnh. Cả hai vị vua an tịnh độc cư như vậy, sau
đó gặp nhau; tuy thế hai vị vẫn sống cùng nhau trong cảnh đời an tịnh với
tình thân hữu.
Ẩn sĩ xứ Videha phục vụ ẩn sĩ xứ Gandhàra. Vào một đêm đầy trăng, trong
lúc hai vị ngồi dưới gốc cây đàm luận đạo lý, thần Ràhu che khuất mặt trăng
đang sáng tỏa khắp bầu trời.
Ẩn sĩ xứ Videha nhìn lên, hỏi:
- Tại sao ánh trăng bị mất?
Và khi thấy trăng bị thần Ràhu chụp, vị ấy hỏi:
- Bạch Tôn sư, tại sao nó che khuất mặt trăng làm cho tối tăm vậy?
- Này đồ đệ, đó là do duyên quấy nhiễu mặt trăng tên gọi là Ràhu, nó ngăn
cản mặt trăng chiếu sáng. Chính ta khi thấy mặt trăng bị thần Ràhu che
khuất, đã suy nghĩ: "Mặt trăng sáng trở nên tối vì bị quấy nhiễu từ bên
ngoài. Nay quốc độ là mối phiến nhiễu đối với ta, ta muốn theo đời tu hành
để quốc độ không làm ta đen tối như thần Ràhu làm tối mặt trăng kia. Như
vậy, lấy chuyện mặt trăng bị thần Ràhu che khuất làm chủ đề của ta, ta từ
giã vương quốc và sống đời tu hành".
- Bạch Tôn sư, thế ngài là cựu vương nước Gandhàra ư?
- Chính phải.
- Bạch Tôn sư chính đệ tử là cựu vương Videha, trong quốc độ Videha và
kinh thành Mithila, dù chúng ta chưa từng thấy nhau, chúng ta chẳng phải đã
làm bạn với nhau đó sao?
- Thế chủ đề của Hiền hữu là gì?
- Ðệ tử nghe Tôn sư đã xuất gia tu tập nên suy nghĩ: "Chắc chắn ngài đã
tìm thấy lợi ích của nếp sống ấy, đệ tử xem ngài là chủ đề của mình, nên từ
giã quốc độ và xuất gia".
Từ đấy trở đi, hai vị trở nên hết sức thân thiết, quý mến nhau và chỉ
sống bằng quả rừng. Sau một thời gian an trú tại đó, hai vị từ Tuyết Sơn đi
xuống tìm muối và dấm, dần dần đến một làng ở biên địa.
Dân chúng hoan hỷ vì phong cách hai vị, đã cúng dường và khi nhận được
lời hứa, họ dựng thảo am để hai vị trú ban đêm và ở cả trong rừng nữa, rồi
mời hai vị ở lại đó; bên vệ đường họ còn dựng một phòng ăn ở một nơi đẹp có
nước chảy.
Sau khi đi khất thực từ làng biên địa, hai vị ngồi dùng món ăn trong thảo
am kia rồi trở về chỗ cư trú của mình. Dân chúng cúng dường thực phẩm có hôm
để muối lên một lá rồi đem đến cho hai vị, hôm khác lại đem thức ăn không có
muối.
Một hôm họ cúng dường hai vị rất nhiều muối trong một cái rỗ bằng lá.
.A.n sĩ xứ Videha lấy muối đem vừa đủ phần Bồ-tát lúc dùng thức ăn, và cũng
lấy phần vừa đủ cho mình, sau đó cất phần còn lại trong rỗ lá đặt vào một
cuộn cỏ, tự nhủ: "Cái này sẽ có ích cho ngày không có muối".
Rồi một hôm nhận được thức ăn không có muối, ẩn sĩ xứ Videha đem món khất
thực đến ẩn sĩ Gandhàra, lấy muối trong cuộn cỏ ấy ra và bảo:
- Bạch Tôn sư, hãy lấy muối.
- Dân chúng hôm nay không cho ta muối, vậy đồ đệ lấy đâu ra muối?
- Bạch Tôn sư, hôm kia dân chúng cho nhiều muối, nên đệ tử cất phần dư và
bảo: "Cái này sẽ có ích cho ngày không muối".
Bồ-tát liền quở trách vị này, bảo:
- Này kẻ ngu si kia, ông đã từ bỏ vương quốc Videha rộng ba trăm dặm, đã
xuất gia tu hành và chứng đạt tâm ly dục, nay ông lại khởi lòng ham thích
muối và đường!
Khuyến giáo như vậy xong, ngài ngâm vần kệ đầu:
1. Phố xá, thôn trang mười sáu ngàn,
Ông từ bỏ hết mọi giàu sang,
Kho tàng của cải nhiều vô tận,
Nay tích trữ gì đấy phải chăng?
Ẩn sĩ Videha bị khiển trách như vậy, không kham nhẫn lời khiển trách mà
trở nên lạnh lùng bảo:
- Bạch Tôn sư, ngài không thấy lỗi của ngài, mặc dù ngài thấy lỗi của
tôi. Ngài đã chẳng rời bỏ vương quốc và xuất gia, tự bảo: "Tại sao ta phải
khuyến giáo kẻ khác? Ta muốn khuyến giáo bản thân ta mà thôi". ư? Thế sao
nay ngài lại đang khuyến giáo tôi đấy?
Rồi vị ấy ngâm vần kệ thứ hai:
2. Ngài bỏ Gan-dha, mọi phố phường,
Biết bao châu báu ở kho tàng,
Không còn ban lệnh cho ai nữa,
Nay lại truyền tôi lệnh ấy chăng?
Nghe vậy Bồ-tát ngâm vần kệ thứ ba:
3. Chính vì chân chánh, ta khuyên răn,
Vì ghét những gì chẳng chánh chân,
Khi nói cho ông điều chánh hạnh,
Lỗi lầm ta chẳng phạm vào thân.
Ẩn sĩ xứ Videha nghe Bồ-tát nói, đáp lại:
- Bạch Tôn sư, thuyết giảng cho người khác sau khi đã làm kẻ ấy đau buồn
giận dỗi là điều không thích hợp, dầu có thuyết giảng đúng vấn đề đi nữa.
Tôn sư đang nặng lời gay gắt với tôi như thể cạo đầu tôi với con dao cùn!
Rồi vị ấy ngâm vần kệ thứ tư:
4. Bất cứ lời nào, nếu nói ra,
Sẽ gây thương tổn đến người ta,
Trí nhân không nói ra lời ấy,
Cho dẫu tạo nên quá lớn mà!
Bồ-tát liền đáp vần kệ thứ năm:
5. Người nghe ta rắc trấu hay không,
Hay dẫu người kia bị tổn thương,
Khi nói ra điều gì chánh hạnh,
Lỗi lầm ta chẳng phạm vào thân.
Nói vậy xong, ngài tiếp tục bảo:
- Này Ànanda, ta không cư xử với ông như người thợ gốm cư xử với đám nồi
đất chưa nung đâu. Ta sẽ còn khiển trách nhiều lần nữa, vì "Cái gì là cốt
lõi, cái ấy sẽ tồn tại".
Do vậy, ngài cương quyết giữ cách xử sự phù hợp với lời giáo huấn của đức
Thế Tôn. Ví như người thợ gốm giữa đám đồ gốm, sau một thời gian thường
xuyên đập gõ lên chúng, chỉ chọn cái nồi đã nung kỹ, chứ không chọn cái nồi
đất chưa nung, ngài cũng chọn người tốt như chiếc nồi được nung kỹ kia bằng
cách khuyến giáo và khiển trách nhiều lần như thế. Rồi muốn thuyết giảng để
nêu rõ cho vị ấy hiểu điều này, ngài ngâm vần kệ:
6. Nếu trí đức không được luyện rèn
Trong đời sống để mãi tăng thêm,
Nhiều người phiêu bạt chân buông thả,
Như thể trâu mù cứ bước lên.
7. Song các trí nhân khéo luyện rèn
Ðể cho thiện hạnh mãi tăng thêm,
Chính nhờ đạo hạnh này thuần thục
Nên các tha nhân bước tiếp liền.
Nghe lời này, ẩn sĩ xứ Videha nói:
- Bạch Tôn sư, từ nay về sau xin cứ giáo huấn đệ tử . Ðệ tử trót lỡ nói
lời bất nhã với ngài, xin tha thứ cho đệ tử.
Rồi cúi đầu đảnh lễ cung kính, vị ấy được Bồ-tát thứ lỗi.
Như vậy hai vị đã sống hòa hợp với nhau và trở về Tuyết Sơn. Sau đó
Bồ-tát dạy ẩn sĩ xứ Videha cách chứng đắc Thiền định. Vị ấy tuân thủ và
thành tựu các Thắng trí cùng các Thiên chứng. Hai vị không bao giờ gián đoạn
Thiền định nên về sau tái sinh lên cõi Phạm thiên.
-ooOoo-
Khi Pháp thoại chấm dứt, Bậc Ðạo Sư nhận diện Tiền thân:
- Vào thời ấy ẩn sĩ xứ Videha là Ànanda và quốc vương Gandhàra chính là
Ta.
407. Chuyện Đại Hầu Vương (Tiền Thân Mahàkapi)
Chính thân ngài đã bắt ngang cầu khỉ...,
Bậc Ðạo Sư kể chuyện này trong lúc trú tại
Kỳ Viên về các thiện nghiệp đối với thân quyến. Hoàn cảnh chuyện này sẽ xuất
hiện trong Tiền thân Bhaddasàla, số 444.
Tăng chúng bắt đầu bàn luận trong Chánh pháp đường, bảo nhau:
- Ðức Phật Toàn Giác đã làm nhiều thiện sự đối với thân quyến.
Khi Bậc Ðạo Sư hỏi Tăng chúng và được trình bày đề tài trên, Ngài đáp:
- Này các Tỷ-kheo, đây không phải lần đầu Như Lai làm thiện nghiệp đối
với thân quyến.
Rồi Ngài kể một chuyện đời xưa.
-ooOoo-
Ngày xưa khi vua Brahmadatta trị vì ở Ba-la-nại, Bồ-tát nhập mẫu thai
loài khỉ. Khi lớn lên, ngài có vóc dáng oai nghi lực lưỡng và cường tráng,
cùng sống với một đàn tám mươi ngàn con khỉ ở Tuyết Sơn.
Gần bờ sông Hằng có một cây xoài (nhiều người khác bảo là cây đa) với
nhánh chồi tỏa bóng mát và lá rậm rạp như một đỉnh núi. Trái xoài ngọt có
mùi hương và vị tuyệt diệu, to bằng các bình nước. Trái từ một cành rơi
xuống đất, từ một nhánh khác rơi xuống sông Hồng, từ hai nhánh khác rơi vào
gốc cây.
Trong lúc ăn xoài cùng với loài khỉ, Bồ-tát nghĩ thầm: "Một ngày kia tai
họa sẽ xảy đến cho ta do trái xoài rơi xuống nước".
Vì thế không để lại trái xoài nào trên cành cây mọc trên bờ sông, ngài
bảo bọn chúng ăn hết hoặc ném bỏ hoa đúng mùa ngay từ khi nụ hoa mới nhú
bằng hột đậu.
Tuy thế, một xoài chín nằm kín trong một tổ kiến, nên cả tám mươi ngàn
con khỉ không trông thấy, rớt xuống dòng sông và mắc vào cái lưới ở phía
trên vua Ba-la-nại lúc ấy đang tắm sông vui đùa với một tấm lưới ở trên và
một tấm ở dưới.
Khi vua đã vui đùa suốt ngày và sắp ra về lúc chiều tối, bọn người đánh
cá đang kéo lưới lên, trông thấy trái cây, nhưng không biết loại gì, liền
đem dâng vua, vua hỏi:
- Trái gì thế?
- Tâu Ðại vương, chúng thần không biết.
- Thế ai biết?
- Tâu Ðại vương, các người kiểm lâm.
Vua truyền gọi bọn người kiểm lâm và khi nghe họ bảo đó là trái xoài, vua
lấy dao cắt nó ra, rồi trước hết bảo bọn kiểm lâm ăn xoài, sau đó chính nhà
vua cũng ăn xoài. Hương vị xoài chín thấm nhuần khắp toàn thân vua. Do lòng
ham muốn hương vị câu thúc, vua hỏi bọn kiểm lâm cây ấy ở đâu, và khi nghe
rằng cây ấy ở trên bờ sông về hướng Tuyết Sơn, vua truyền ráp các chiếc bè
lại và chèo ngược lên thượng nguồn của sông theo lộ trình được đám kiểm lâm
hướng dẫn. Số ngày đi đường chính xác là bao nhiêu không được nêu ra.
Theo thời gian, họ đến nơi ấy, và bọn kiểm lâm trình vua:
- Tâu Ðại vương đó là cây xoài.
Vua dừng bè lại và cùng đám quần thần đông đỏa đi bộ đến nơi, rồi truyền
trải sàng tọa ngay dưới gốc cây, vua nằm ngủ sau khi đã ăn xoài và hưởng đủ
mọi thứ hương vị tuyệt hảo. Khắp mọi phía quân lính canh gác cẩn thận và
nhóm lửa lên. Khi mọi người đã ngủ yên, Bồ-tát cùng bầy khỉ đến đó lúc nửa
đêm.
Tám mươi ngàn con khỉ chuyền từ cành nọ sang cành kia ăn xoài. Vua tỉnh
giấc thấy bầy khỉ, liền đánh thức quân hầu và gọi đám xạ thủ đến bảo:
- Hãy bao vây loài khỉ đang ăn xoài để chúng không thoát được, rồi bắn cả
đi. Ngày mai ta muốn ăn xoài với thịt khỉ.
Ðám xạ thủ tuân lệnh, đồng đáp:
- Muôn tâu, được lắm.
Rồi họ bao vây cả cây với cung tên sẵn sàng.
Bầy khỉ thấy họ, sợ chết vì chúng không thể trốn được, liền nhảy đến
Bồ-tát và thưa:
- Tâu Ðại vương, các xạ thủ đang vây quanh cây và bảo: "Ta sẽ bắn chết
loài khỉ lang thang trộm cắp này". Chúng con phải làm gì bây giờ?
Chúng vừa đứng vừa run rẩy.
Bồ-tát bảo:
- Ðừng sợ, ta sẽ cứu mạng các con.
Vừa an ủi bầy khỉ như vậy xong, ngài leo lên một cành mọc thẳng đứng, rồi
đi qua một cành khác dài về phía sông Hằng, xong lại nhảy vọt về cuối cành
ấy, vượt qua một trăm tầm cung và hạ xuống một bụi cây trên bờ.
Khi xuống đến nơi, ngài đánh dấu khoảng cách và nói: "Ðó là khoảng cách
ta đã vượt qua". Rồi cắt một đọt tre sát gốc, lột vỏ và nói:
- Phần này sẽ được buộc vào cây ấy, và phần kia sẽ ở trên không.
Khi tính hai chiều dài như vậy, ngài quên phần buộc vào thắt lưng mình.
Ngài cầm đọt tre buộc một đầu vào thân cây trên bờ sông Hằng và phần kia vào
thắt lưng, sau đó nhảy vọt qua khoảng cách một trăm tầm cung ấy với tốc độ
của mây bay theo gió cuốn.
Do không tính phần tre buộc vào thân mình, ngài không tới tận cây ấy. Vì
vậy ngài lấy hai tay nắm chặt cành cây và ra hiệu cho cả đàn khỉ:
- Cầu chúc các con may mắn, qua nhanh lên, bước trên lưng ta mà đi dọc
theo cây tre.
Cả tám mươi ngàn con khỉ trốn thoát được theo cách ấy, sau khi cung kính
đảnh lễ Bồ-tát, xin phép ngài ra đi.
Thời ấy Devadatta (Ðề-bà-đạt-đa) là một con khỉ trong đàn kia tự nhủ:
"Ðây là cơ hội để ta thanh toán kẻ thù".
Vì thế vừa trèo lên cây, nó nhảy vọt và ngã trên lưng Bồ-tát. Tim Bồ-tát
vỡ nát, vô cùng đau đớn. Sau khi gây ra nỗi đau khổ thống thiết cho ngài như
vậy, nó liền bỏ đi, chỉ còn Bồ-tát một mình.
Lúc ấy vua tỉnh giấc thấy rõ mọi việc bầy khỉ đã làm cùng Bồ-tát, vua lại
nằm xuống suy nghĩ: "Con vật này không kể đến tính mạng mình, đã cứu thoát
cho cả đàn bình an".
Khi trời sáng, vua hoan hỷ về Bồ-tát, lại suy nghĩ: "Giết hại chúa khỉ
này thật không phải đạo, ta muốn đem nó xuống và săn sóc nó". Vì vậy vua
quay bè xuống sông Hằng và dựng một cầu cao ở đó để Bồ-tát nhảy xuống nhẹ
nhàng, truyền đem tấm y vàng phủ trên lưng ngài và tắm rửa ngài trên sông,
cho ngài uống nước đường, lau thân thể ngài thật sạch và tẩm dầu thơm đã lọc
kỹ cả ngàn lần, sau đó trải một tấm da đã được thoa dầu lên sàng tọa và đặt
ngài nằm ở đó, còn vua ngồi ở một chỗ thấp hơn.
Và vua ngâm vần kệ đầu:
1. Chính thân ngài đã bắt ngang cầu khỉ
Cho cả đàn trốn thoát được bình an,
Này khỉ kia, ngài với chúng họ hàng,
Hay bọn chúng là gì ngài đó vậy?
Nghe lời này, Bồ-tát ngâm các vần kệ khuyến giáo vua:
2. Tâu Ðại vương, tôi trông nom bọn ấy,
Là Hầu vương, tôi làm chủ cả đàn,
Khi bọn kia đầy rẫy nỗi kinh hoàng
Vì các vị, lòng lo buồn đau đớn.
3. Tôi nhảy qua một trăm tầm cung lớn
Ðược trải dài trên vị trí nằm ngang,
Rồi khi tôi đã buộc khúc tre non
Thật vững chắc ở quanh sườn tôi đó,
4. Muốn đến cây như vầng mây bão tố
Ðược cuồng phong thổi bạt cực kỳ nhanh,
Song mất đà, tôi chỉ đến đầu cành,
Cầm lấy nó, bàn tay tôi thật vững.
5. Khi tôi nằm trên cây treo lơ lửng
Buộc chặt vào cành với khúc tre non,
Bầy khỉ kia đã bước cả lưng còm,
Giờ đây chúng được an toàn thoát nạn.
6. Tôi không sợ nỗi đau vì thiệt mạng,
Dẫu giam cầm tôi cũng chẳng đau buồn.
Khi bình an hạnh phúc với cả đàn,
Xưa bọn chúng, tôi đã từng cai trị.
7. Một ví dụ dành cho ngài, Ðại đế,
Nếu ngài mong học Ðạo lý Chánh chân:
Niềm an vui hạnh phúc của toàn dân,
Cùng quân đội, và kinh thành, chiến mã,
Ðối với ngài đều thiết thân tất cả,
Nếu ngài mong trị nước thật an bình.
Bồ-tát giáo huấn vua như thế xong liền từ trần. Vua gọi các đại thần đến
truyền lệnh cho Hầu vương được thọ hưởng tang lễ như một quốc vương. Rồi vua
truyền bảo đám phi tần:
- Các nàng hãy đưa Hầu vương ra tận nghĩa địa với tư cách là đoàn tùy
tùng của Hầu vương, mặc y đỏ, xõa tóc xuống và cầm đuốc trong tay.
Các đại thần làm dàn hỏa táng với một trăm xe củi.
Sau khi đã chuẩn bị tang lễ của Bồ-tát theo nghi thức vua chúa, họ đem
xương sọ của ngài đến trình vua. Vua truyền xây một đền thờ ở tại địa điểm
hỏa táng Bồ-tát, làm lễ đốt đuốc và dâng hương hoa cúng dường. Vua lại
truyền khảm vàng vào xương sọ, nâng nó lên cao trên đầu ngọn giáo và đặt tại
cổng thành rồi cúng dường hương hoa khi vua đến Ba-la-nại. Sau đó truyền
lệnh cho cả kinh thành trang hoàng thật trang nghiêm, nhà vua làm lễ suy
tôn-xá lợi suốt bảy ngày.
Khi đã nhận phần xá-lợi và dựng đền thờ trong thành, vua đến đó cúng
dường hương hoa suốt đời. Ðược an trú vào lời dạy của Bồ-tát, vua chuyên tâm
bố thí cùng làm nhiều thiện sự khác và cai trị chân chánh nên về sau tái
sinh thiên giới.
-ooOoo-
Khi Pháp thoại chấm dứt, Bậc Ðạo Sư tuyên thuyết các sự thật và nhận diện
Tiền thân:
- Thời ấy vua là Ànanda, đàn khỉ là Hội chúng này và Hầu vương chính là
Ta.
-ooOoo-
408. Chuyện Người Thợ Gốm (Tiền Thân Kumbhakàra)
Cây xoài ta thấy ở rừng xanh...,
Bậc Ðạo Sư kể chuyện này trong lúc trú tại
Kỳ Viên về việc khiển trách lỗi lầm. Hoàn cảnh câu chuyện xuất hiện trong
Tiền thân Pàniya, số 459.
Thời ấy tại Xá-vệ có năm trăm người bạn cùng xuất gia tụ tập, an trú tại
Tinh xá trên con Ðường Lát Vàng (tức Kỳ Viên), lại khởi lên dục tưởng lúc
nửa đêm. Bậc Ðạo Sư quan sát các đệ tử ba lần ban đêm và ba lần ban ngày,
tức sáu lần suốt ngày đêm, như chim dẻ cùi ấp trứng, như bò yak gìn giữ cái
đuôi, như bà mẹ chăm sóc đứa con yêu quý, như người chột canh chừng con mắt
còn lại. Vì vậy Ngài khiển trách ngay khi lỗi lầm vừa sinh khởi. Nửa đêm hôm
ấy Ngài quan sát Kỳ Viên và biết tâm tư của chúng Tăng, Ngài suy nghĩ: "Nếu
lỗi lầm này tăng trưởng giữa Tăng chúng, nó sẽ hủy hoại đời Phạm hạnh đưa
đến Thánh quả. Ta muốn khiển trách lỗi lầm này ngay bây giờ và nêu rõ đời
Phạm hạnh".
Thế rồi Ngài rời Hương Phòng và gọi Tôn giả Àanda, truyền Tôn giả triệu
tập chư Tăng tại đó đến họp lại và Ngài ngồi xuống sang tọa đã soạn sẵn cho
đức Phật. Ngài bảo:
- Này các Tỷ-kheo, sống dưới sức chi phối của các dục tưởng là không chân
chánh; nếu tham dục tăng trưởng sẽ gây họa lớn như một địch thủ. Mỗi Tỷ-kheo
phải khiển trách một lỗi lầm dù nhỏ nhặt. Các trí nhân ngày xưa thấy rõ ngay
cả mọi duyên cớ thật nhỏ, nên đã khiển trách mọi dục tưởng khi vừa mới khởi
sinh, do vậy đã đắc quả Ðộc Giác Phật.
Nói xong, ngài kể một chuyện đời xưa.
-ooOoo-
Ngày xưa khi vua Brahmadatta trị vì Ba-la-nại, Bồ-tát được sinh vào một
gia đình thợ gốm ở ngoại ô Ba-la-nại. Khi lớn lên, ngài thành gia chủ có một
con trai, một con gái và nuôi dưỡng vợ con với nghề gốm của ngài.
Thời ấy tại vương quốc Kalinga, trong kinh thành Dantapura, quốc vương
mệnh danh Karandu đang dạo chơi với quần thần đông đảo trong ngự viên, chợt
thấy ở cổng vườn một cây xoài nặng trĩu quả ngọt.
Từ trên lưng voi, vua đưa tay ra hái một chùm xoài, sau đó vào ngự viên
ngồi trên bảo tọa ăn xoài và ban vài trái cho những kẻ được ân sủng. Từ khi
vua hái xoài, đám triều thần, Bà-la-môn, gia chủ nghĩ rằng người khác cũng
nên làm như thế, họ hái xoài xuống và ăn trái cây ấy. Sau đó họ đến nhiều
lần trèo cây lấy gậy đập vào làm gãy cành lá tả tơi, họ ăn xoài và cũng
không chừa lại những trái chưa chín.
Vua vui chơi trong ngự viên suốt ngày mãi tận chiều, đi ngang qua trên
vương tượng, ngài bước xuống khi thấy cây xoài và đến gốc cây nhìn lên, suy
nghĩ: "Sáng này cây tươi đẹp với cành nặng trĩu quả, nhưng đám người ngắm
cảnh không thỏa mãn; nay, nó đứng kia không còn tươi đẹp nữa vì trái cây đã
bị phá nát và rớt xuống hết rồi".
Vua lại nhìn sang một cây kia không có trái và suy nghĩ: "Cây xoài này
tươi tốt vì không sinh trái khác nào núi trọc chứa đầy châu báu. Cây kia vì
sinh trái nên đã gặp tai họa: Ðời sống tại gia cũng giống như cây có trái,
đời xuất gia giống như cây không trái, người giàu tiền hay sợ hãi, người
nghèo khó chẳng sợ gì. Ta cũng chỉ muốn như cây không trái kia".
Như vậy lấy cây sinh trái làm chủ đề, ngài đứng dưới gốc cây, quan sát Ba
đặc tính: Vô thường, Khổ, Vô ngã và đạt Tuệ giác; ngài đắc quả Ðộc Giác
Phật, liền suy nghĩ: "Từ nay thai tạng đã xa rời ta, tái sinh trong Ba cõi
đã đoạn tận, các cấu uế của vòng luân hồi sinh tử đã được thanh tịnh, biển
nước mắt đã khô cạn, thành xương khô đã sụp đổ, ta không còn tái sinh nữa".
Ngài đứng uy nghi như thể được trang điểm mọi thứ ngọc vàng.
Sau đó các đại thần bảo:
- Tâu Ðại vương, ngài đứng đã quá lâu.
- Ta không phải Ðại vương, ta là Ðộc Giác Phật.
- Tâu Ðại vương, các Ðộc Giác Phật không giống ngài.
- Thế thì các vị ấy ra sao?
- Râu tóc các ngài được cạo sạch, các Ngài khoác y vàng, không còn lưu
luyến gia đình bộ tộc, các ngài như mây trôi theo gió cuốn hay mặt trăng
thoát khỏi thần Ràhu, và các Ngài an trú trên Tuyết Sơn, ở động Nandamùla.
Tâu Ðại vương, các Ngài Ðộc Giác Phật là như vậy.
Ngay lúc ấy vua đưa tay lên sờ đầu lập tức các dấu hiệu của một gia chủ
biến mất, và các dấu hiệu của một Sa-môn xuất hiện:
Bộ ba y, bình bát, với kim may,
Lưỡi dao cạo, đồ lọc nước, dây đai
Là tám món một Sa-môn cần có.
Tám món cần thiết của một Sa-môn như chúng vẫn thường được gọi, đã dính
chặt vào thân Ngài. Ðương trên không, Ngài thuyết Pháp cho quần thần rồi bay
qua bầu trời đến sơn động Nandamùla trên miền thượng Tuyết Sơn.
Trong quốc độ Candahar ở kinh thành Takkasilà, vị vua mệnh danh Naggaji
ngự trên thượng lầu, giữa vương sàng, thấy một nữ nhân đeo vòng ngọc trên
một tay, đang xay hương liệu gần đó, vua suy nghĩ: "Các vòng ngọc này không
cọ xát hoặc kêu leng keng khi rời nhau", và cứ ngắm nghía nàng ấy mãi. Sau
đó, nàng ấy đặt chiếc vòng từ tay phải sang tay trái và dùng tay phải thu
góp hương liệu rồi bắt đầu xay tiếp. Chiếc vòng trên tay trái chạm vào chiếc
vòng kia gây tiếng động.
Vua quan sát hai chiếc vòng cọ xát vào nhau, gây âm thanh, liền suy nghĩ:
"Vòng ấy khi để riêng không chạm vào vật gì cả, nay đụng vào vòng thứ hai
gây tiếng động, khi hai ba chiếc vòng chạm nhau tạo thành tiếng ồn lớn. Nay
ta trị thần dân ở hai quốc độ Cashmere và Candahar, ta cũng cần phải ở riêng
như chiếc vòng độc nhất để tự trị chứ không trị kẻ khác nữa". Như vậy lấy
việc cọ xát hai chiếc vòng làm chủ đề, trong lúc ngồi đó, vua nhận thức Ba
đặc tính trên và đạt Tuệ giác, đắc quả Ðộc Giác Phật. Phần cuối câu chuyện
cũng như trên.
Trong quốc độ Videha, tại thành Mithilà, quốc vương mệnh danh Nimi, sau
buổi điểm tâm, được các triều thần chầu quanh mình, đứng nhìn xuống đường
phố qua cửa sổ hoàng cung mở rộng. Một con diều hâu sau khi chụp được miếng
thịt từ chợ, đang bay vụt trên không. Một vài con kên kên và các thứ chim
khác, vây lấy diều hâu mọi phía, liên tiếp lấy mỏ mổ vào, lấy cánh đập và
lấy chân đạp con kia để dành miếng thịt. Không chịu để cho chúng giết, diều
hâu đành thả miếng thịt, một chim khác chụp ngay lấy, và bọn chúng lại mổ
con kia như trước. Vua thấy bầy chim, suy nghĩ: "Ai lấy miếng thịt, khổ đau
đến với kẻ ấy; ai bỏ miếng thịt, hạnh phúc đến với kẻ ấy. Ai hưởng năm dục
lạc, khổ đau đến với kẻ ấy; ai bỏ năm dục lạc, hạnh phúc đến với kẻ ấy. Nay
ta có mười sáu ngàn cung nữ, ta cần phải sống trong hạnh phúc sau khi từ bỏ
năm dục lạc như diều hâu bỏ miếng thịt".
Quan sát việc này với trí tuệ, ngay khi đứng tại đó, vua nhận thức ba đặc
tính trên, chứng đắc Tuệ giác và thành đạt viên trí của quả Ðộc Giác Phật.
Phần cuối cũng như trên.
Trong vương quốc Uttarapãncàla, tại kinh thành Kampilla, vị vua mệnh danh
Dummukha, sau buổi điểm tâm, được trang điểm các món châu báu và quần thần
vây quanh, đứng nhìn xuống sân chầu qua cửa sổ. Vào lúc ấy, có người mở cửa
chuồng bò. Các bò đực từ trong chuồng đang chạy theo một con bò cái, một con
bò đực lớn với cái sừng nhọn chợt thấy một con đực khác chạy đến, liền ghen
tức lấy sừng nhọn đâm vào hông con kia. Do bị húc quá mạnh, nó đổ ruột ra
ngoài chết ngay tại chỗ. Vua thấy cảnh này, suy nghĩ: "Mọi loài từ súc vật
trở lên đều chịu khổ đau vì lòng dục, con bò này vì lòng dục phải chịu chết.
Mọi loài khác đều bị tham dục gây phiền lụy. Ta cần bỏ hết mọi tham dục làm
phiền lụy mọi loài".
Như vậy trong lúc đang đứng, vua nhận thức Ba đặc tính trên, chứng đắc
Tuệ giác và thành đạt Viên trí của quả Ðộc Giác Phật. Phần cuối cũng như
trên.
Sau đó, một hôm, bốn vị Ðộc Giác Phật, xét thấy đến thời đi khất thực
liền rời động Nandamùla, sau khi chùi sạch răng bằng cách nhai cau tại hồ
Anotatta, và sau khi đã hoàn tất mọi nhu cầu vệ sinh xong, các vị mang y bát
dùng thần thông bay lên không, lướt qua các đám mây ngũ sắc, rồi hạ xuống
không xa một ngoại ô của Ba-la-nại.
Tại một địa điểm tiện lợi, các vị khoác y, cầm bình bát đi vào vùng ngoại
ô khất thực cho đến khi dừng lại trước cửa nhà Bồ-tát. Bồ-tát thấy các vị
lòng hoan hỷ mời vào nhà ngồi trên chỗ đã soạn sẵn, ngài rót nước cung
nghênh và đãi các món thượng vị đủ loại cứng và mềm. Sau đó ngồi một bên,
ngài kính chào vị trưởng thượng và nói:
- Thưa Tôn giả, đời tu hành của ngài quả thật tốt đẹp, các căn của Ngài
thật an tịnh, làn da của Ngài thật trong sáng. Chủ đề suy tư gì đã khiến
Ngài khởi đầu đời sống tu hành và xuất gia?
Cả bốn vị liền đáp:
- Tôi trước kia có tên như vậy, làm vua ở tại kinh thành nọ trong quốc độ
kia...
Ðại khái như thế và theo cách này mỗi vị lần lượt ngâm vần kệ nêu nguyên
nhân giã từ thế tục của mình:
1. Cây xoài ta thấy ở rừng xanh,
Ðen rậm, cao to, trái trĩu cành,
Vì trái, con người đà phá gãy,
Lòng ta chính thế muốn cầm bình.
2. Vòng sáng nhờ tay thợ nổi danh,
Người đeo một chiếc chẳng âm thanh,
Chiếc kia va chạm gây huyên náo,
Vì thế lòng ta muốn chiếc bình.
3. Ðàn chim xâu xé vật cô thân,
Ðơn độc mang theo miếng thịt ăn,
Chim bị đánh đau vì miếng thịt,
Lòng ta chính thế muốn ly trần.
4. Bò đực kiêu căng giữa đám bò
Vươn lưng, khỏe đẹp, bước chân ra,
Chết vì lòng dục: sườn đâm mạnh,
Do vậy lòng ta muốn xuất gia.
Bồ-tát nghe mỗi vần kệ đều nói:
- Tốt lành thay, thưa Tôn giả, chủ đề của Ngài thật thích hợp.
Và như vậy ngài tán thán mỗi vị Ðộc Giác Phật. Sau khi nghe các vị thuyết
Pháp, ngài trở nên chán ngán đời sống tại gia.
Khi các vị ra đi, sau buổi điểm tâm, ngài ngồi thư thái, gọi vợ lại bảo:
- Này hiền thê, bốn vị Ðộc Giác Phật rời bỏ vương quốc trở thành Sa-môn
nay sống không lỗi lầm, không chướng ngại, hưởng niềm cực lạc của đời tu
hành. Trong lúc ấy ta phải tìm kế sinh nhai qua ngày. Ta còn phải làm gì với
đời gia chủ nữa? Xin nàng nuôi các con và ở lại nhà.
Rồi ngài ngâm hai vần kệ:
5. Vua Ka-ran-du xứ Ka-lin-ga,
Vua Nag-gà-ji xứ Gan-dhà-ra,
Vua Dum-mu-kha xứ Pan-cà-la,
Ðại đế Ni-mi xứ Vi-de-ha,
Tất cả các ngài rời bảo tọa,
Sống không lầm lỗi, giã từ nhà.
6. Các ngài trông dáng tựa Thiên thần,
Chẳng khác nào vầng lửa sáng bừng,
Ta cũng muốn ra đi tiến bước
Xa lìa mọi vật thế nhân mong.
Nghe lời ngài, bà vợ đáp:
- Này phu quân, từ khi thiếp nghe Giáo pháp của các vị Ðộc Giác Phật,
thiếp cũng không muốn ở trong nhà nữa.
Và bà ngâm kệ:
7. Thời cơ thiếp biết chính là đây,
Chẳng có Ðạo Sư hơn các ngài,
Chàng hỡi, thiếp mong xuất thế nữa,
Như con chim được thoát bàn tay.
Bồ-tát nghe lời bà nói liền yên lặng, Bà vợ nôn nóng xuất gia tu hành
trước ngài, và đang muốn đánh lừa ngài, liền giả vờ nói:
- Này phu quân, thiếp sắp ra hồ nước, chàng hãy chăm nom các con.
Rồi bà cầm chiếc bình như thể đi đến đó và bà đi thẳng đến các vị ẩn sĩ
ngoại thành xin truyền giới xuất gia. Bồ-tát không thấy bà trở về, đành phải
tự tay chăm sóc các con.
Về sau chúng lớn khôn hơn một chút và tự chúng có thể hiểu biết đôi chút,
ngài muốn dạy chúng nấu cơm, nên ngài thường nấu một ngày cơm hơi cứng và
sống, một ngày cơm hơi sống, một ngày cơm chín, một ngày cơm nhão, một ngày
không có muối, một ngày quá nhiều muối. Bầy trẻ nói:
- Cha ơi, hôm nay cơm chưa chín, hôm nay cơm nhão, hôm nay không có muối,
hôm nay quá nhiều muối.
Bồ-tát đáp:
- Ðúng vậy, các con thân yêu.
Rồi Ngài suy nghĩ: "Các con nay đã biết cơm nào sống, cơm nào chín, cơm
nào có muối, cơm nào không: thế là chúng có thể sống riêng đời chúng rồi. Ta
cần phải xuất gia". Sau đó, ngài đưa chúng đến gặp đám thân quyến xong, ngài
liền xuất gia tu hành, cư trú ở ngoại thành. Một hôm vị nữ tu khổ hạnh đi
khất thực ở Ba-la-nại thấy ngài, liền kính chào và nói:
- Thưa Tôn giả, tôi chắc tôn giả đã giết bầy trẻ rồi.
Bồ-tát đáp:
- Ta không giết bầy trẻ, khi chúng có thể tự mình biết việc, ta mới xuất
gia. Còn bà đã không quan tâm đến chúng và vui lòng với việc xuất gia trước
ta.
Rồi ngài ngâm vần kệ cuối cùng:
8. Thấy con biết mặn, nhạt khi ăn,
Cơm sống, chín, ta đã bước chân,
Nay để yên ta, người một nẻo,
Ta cùng theo Giáo pháp chân nhân.
Khuyến giáo vị nữ tu khổ hạnh như vậy xong, ngài từ giã bà. Bà nhận lời
khuyến giáo ấy, kính bái Bồ-tát và đi đến một nơi vừa ý.
Sau ngày ấy, hai vị không bao giờ gặp lại nhau. Bồ-tát chứng đắc Thắng
trí được tái sinh lên Phạm thiên giới.
-ooOoo-
Sau Pháp thoại, Bậc Ðạo Sư tuyên thuyết các sự thật. Khi các sự thật
kết thúc, năm trăm Tỷ-kheo đắc Thánh quả (A-la-hán.
Rồi Ngài nhận diện Tiền thân:
- Thời ấy con gái là Uppalavannà (Liên Hoa Sắc), con trai là Ràhula
(La-hầu-la), nữ tu sĩ là mẫu thân Rahula và nhà khổ hạnh ấy chính là Ta.
-ooOoo-
409. Chuyện Vua Dalhadhamma (Tiền Thân Dalhadhamma)
Chính con khuân vác tự ngày xanh...,
Bậc Ðạo Sư kể chuyện này trong lúc trú tại
rừng Ghosita (Cù-sư-la) gần Kosambi (Kiều-thưởng-di) về Bhaddavatika, con
voi cái của vua Udena.
Bấy giờ cách con voi này được trang điểm vàng ngọc và dòng họ vua Udena
sẽ xuất hiện trong Tiền thân Màtanga, số 497. Một hôm con voi này ra ngoại
thành sáng sớm gặp đức Phật được Thánh chúng vây quanh, trong vẻ oai nghi
tối thượng của một bậc Giác Ngộ, đang vào thành khất thực, nó quỳ xuống chân
đức Như Lai, than khóc và cầu khẩn Ngài:
- Bạch Thế Tôn, bậc toàn tri kiến, vị cứu khổ toàn thế giới, khi con còn
trẻ và có khả năng làm việc, vua Udena, một vị minh quân đã thương yêu con
và bảo: "Ðời sống của ta cùng vương quốc và Hoàng hậu đều nhờ nó tất cả".
Rồi ngài ban cho con đại vinh hiển bằng cách trang điểm mọi thứ vàng ngọc,
ngài truyền trát chuồng voi với đất trộn hương liệu, treo các đồ vật có màu
sắc rực rỡ chung quanh, thắp đèn với dầu thơm, đặt dĩa trầm xông tại đó,
ngài lại truyền đặt một chậu bằng vàng tại chỗ con đại tiện, cho con đứng
trên thảm màu và cho con ăn toàn cao lương thượng vị của vua. Nay con đã già
và không làm việc được nữa, nên ngài tước bỏ mọi đặc ân ấy, con sống bơ vơ
khốn khổ không ai bảo vệ chăm sóc, chỉ ăn toàn quả ketaka trong rừng, con
chẳng có nơi nương tựa nào nữa. Xin Thế Tôn nói cho vua Udena nghĩ lại các
công đức của con và phục hồi mọi vinh quang cũ cho con".
Bậc Ðạo Sư bảo:
- Con hãy đi về, rồi ta sẽ nói với vua phục hồi mọi vinh quang cũ cho
con.
Sau đó ngài đi đến cửa hoàng cung.
Vua mời đức Phật vào, thiết đãi trọng thể tất cả hội chúng theo hầu đức
Phật.
Khi buổi thọ thực đã xong, Bậc Ðạo Sư nói lời tùy hỷ công đức và hỏi:
- Thưa Ðại vương, con voi Bhaddavatikà đâu rồi?
- Bạch Thế Tôn, trẫm không biết.
- Thưa Ðại vương, sau khi ban vinh hiển cho đám nô tỳ, ngài tước bỏ mọi
ân huệ lúc chúng già là không phải đạo, vậy cần tỏ lòng biết ân chúng.
Bhaddavatikà nay đã già, mòn mỏi vì tuổi tác và không được ai bảo vệ, chỉ
sống bằng trái cây ketaka trong rừng. Ðại vương để cho nó bơ vơ như vậy lúc
già yếu là không hợp lý.
Rồi kể các công đức của con voi Bhaddavatikà, Ngài bảo:
- Ðại vương hãy phục hồi mọi vinh quang cũ của nó.
Xong Ngài ra đi. Vua làm theo lời Ngài. Cả kinh thành truyền tin rằng
vinh quang cũ của con đã được phục hồi nhờ đức Phật kể lại mọi công đức của
nó.
Việc này được Tăng chúng biết và chư vị bàn luận trong lúc hội họp. Bậc
Ðạo Sư bước vào và khi nghe đây là đề tài của các vị, Ngài bảo:
- Này các Tỷ-kheo, đây không phải lần đầu Như Lai làm cho nó được phục
hồi mọi vinh quang cũ bằng cách kể các công đức của nó.
Rồi Ngài kể câu chuyện đời xưa.
-ooOoo-
Ngày xưa có một vị vua mệnh danh Dalhadhamma cai trị tại Ba-la-nại. Thời
ấy Bồ-tát thọ sanh vào gia đình một đại thần, khi lớn lên, ngài phục vụ nhà
vua.
Ngài được vua ban nhiều vinh hiển và đứng địa vị một đại thần quan trọng
nhất trong triều. Vua có một con voi cái rất dũng mãnh lực lưỡng. Nó đi một
trăm dặm một ngày, làm mọi phận sự sứ thần của vua, khi ra trận nó chiến đấu
oanh liệt, dẫm nát quân thù. Vua bảo:
- Con voi này thật hữu ích đối với ta.
Rồi vua ban cho nó mọi thứ trang điểm và vinh quang giống như vua Udena
ban cho Bhaddavatikà ngày nay. Sau đó khi nó già yếu, vua tước hết mọi đặc
ân trên.
Từ đó nó không được ai bảo vệ và chỉ sống bằng các thứ cỏ lá trong rừng.
Một hôm các loại đồ gốm sứ trong cung vua không đủ dùng, vua truyền thợ gốm
lại và phán:
- Ðồ gốm không đủ dùng.
- Tâu Ðại vương, tiểu thần không có bò kéo xe để mang phân bò về nung đất
sét.
Vua nghe chuyện, liền phán:
- Con voi cái của ta đâu rồi?
- Tâu Ðại vương, nó đang phiêu bạt tùy ý.
Vua bảo đem nó cho người thợ gốm:
- Từ nay ngươi buộc nó vào xe rồi đưa đi chở phân.
Người thợ gốm đáp:
- Tâu Ðại vương, tốt quá.
Rồi gã làm theo lời dặn. Một hôm ra ngoại thành, voi cái chợt thấy Bồ-tát
đi đến, liền quỳ xuống chân ngài vừa than khóc vừa nói:
- Thưa Tể tướng, thời con còn trẻ, đức vua xem con rất hữu dụng và ban
con đại vinh hiển, nay con già yếu, ngài tước bỏ mọi đặc ân và không còn
nghĩ đến con nữa, con không được ai bảo vệ và chỉ sống bằng cỏ lá trong
rừng, gặp cảnh khốn cùng thế này ngài lại đem con cho người thợ gốm buộc vào
xe chở phân; trừ Tể tướng ra, con không còn nơi nương tựa nào cả, chính Tể
tướng đã biết mọi công lao con phục vụ đức vua, xin ngài cho con được phục
hồi mọi vinh hiển đã mất.
Rồi voi cái ngâm ba vần kệ:
1. Chính con khuân vác tự ngày xanh,
Như vậy đức vua đã thỏa tình?
Vũ khí con mang đầy trước ngực
Xông pha chiến trận, bước hùng anh.
2. Con đã lập nên lắm chiến công,
Ðức vua giờ hẳn có quên chăng
Bao lần phục vụ nhiều công trạng
Như đã định cho các sứ thần?
3. Nay con cô độc, quá bơ vơ,
Chắc chắn mạng chung đã đến giờ,
Phục vụ cho nhà người thợ gốm,
Con đành làm vật kéo phân dơ!
Bồ-tát nghe chuyện, liền an ủi nó và bảo:
- Thôi đừng buồn khổ nữa, ta sẽ đi trình đức vua và phục hồi vinh dự cho
con.
Vì thế khi vào thành, ngài đi đến chầu vua sau buổi điểm tâm và bắt đầu
câu chuyện, ngài bảo:
- Tâu Ðại vương, có phải con voi cái mang tên kia đã ra trận chiến tại
những nơi nọ với các vũ khí buộc đầy ngực; rồi ngày khác nó lại mang quốc
thư ở cổ đi cả trăm dặm làm sứ giả cho Ðại vương, và Ðại vương ban cho nó
nhiều vinh hiển chăng, nay nó đâu rồi?
- Trẫm đã giao nó cho người thợ gốm chở phân bò.
Bồ-tát liền đáp:
- Có hợp đạo lý chăng, tâu Ðại vương, khi giao nó cho người thợ gốm buộc
vào xe chở phân?
Rồi để khuyến giáo, ngài ngâm bốn vần kệ:
4. Do ích kỷ tham vọng cá nhân,
Người ta ban phát mọi vinh quang,
Như ngài đối với con voi nọ,
Ném bỏ như nô lệ yếu tàn.
5. Khi người quên hết các huân công.
Thiện sự ngày xưa hưởng trọn phần,
Mọi việc mà lòng đang dự tính
Ngày sau chắc hẳn phải suy vong.
6. Khi người ghi nhớ các công ơn
Thiện sự ngày xưa hưởng trọn phần,
Mọi việc mà lòng đang dự tính
Ngày sau chắc hẳn sẽ thành công.
7. Ta nói điều chân lý trọn lành,
Cho thần dân tụ tập chung quanh:
Phải luôn ghi nhớ công ơn cũ,
Thiên giới dành phần sống hiển vinh.
Với lời khởi đầu này, Bồ-tát giáo hóa toàn thể dân chúng đang tụ tập ở
đó. Nghe vậy vua ban cho con voi già mọi hiển vinh cũ, và về sau được an trú
vào lời dạy của Bồ-tát, vua bố thí cùng thực hành nhiều thiện sự khác nên
được sinh lên cõi thiên.
-ooOoo-
Khi Pháp thoại chấm dứt, Bậc Ðạo Sư nhận diện Tiền thân:
- Thời ấy, voi cái là Bhaddavatikà, vua là Ànanda, vị đại thần chính là
Ta.
-ooOoo-
410. Chuyện Voi Con Somadatta (Tiền Thân Somadatta)
Bước sâu vào tận trong rừng...,
Bậc Ðạo Sư kể chuyện này trong lúc trú tại
Kỳ Viên, về một trưởng lão già cả.
Chuyện kể rằng vị Trưởng lão này truyền giới cho một Sa-di làm đệ tử,
phụng sự vị ấy nhưng chẳng bao lâu lâm bệnh nặng qua đời. Trưởng lão đi
quanh quẩn khóc than kêu gào vì cái chết của đệ tử.
Thấy vậy Tăng chúng bắt đầu bàn tán trong Chánh pháp đường:
- Này các Hiền giả, vị Trưởng lão già cả này cứ lang thang kêu khóc vì
một Sa-di chết, chắc hẳn vị ấy đã quên pháp môn quán tưởng về mạng chung.
Bậc Ðạo Sư bước vào và khi nghe đề tài câu chuyện, Ngài bảo:
- Náy các Tỷ-kheo, đây không phải lần đầu người này khóc người kia chết.
Rồi Ngài kể câu chuyện đời xưa.
-ooOoo-
Ngày xưa, khi vua Brahmadatta trị vị ở Ba-la-nại, Bồ-tát là Sakka Thiên
chủ. Một Bà-la-môn giàu tiền của, trước sống ở Ba-la-nại, sau giã từ thế tục
và trở thành ẩn sĩ khổ hạnh ở vùng Tuyết Sơn, nhặt củ quả rừng để ăn.
Một hôm đi tìm quả rừng, ông thấy một chú voi con, liền đem về thảo am.
Ông xem nó như thể con mình gọi tên nó là Somadatta, nuôi nấng chăm sóc nó
và cho nó ăn cỏ lá. Con voi lớn dần trở thành to lớn, song một hôm nó ăn quá
nhiều nên phát bệnh vì bội thực. Vị khổ hạnh đem nó vào thảo am và đi tìm
quả rừng. Song trước khi ông trở về, con voi đã chết. Khi đem về mớ quả, vị
khổ hạnh suy nghĩ: "Các ngày khác con ta vẫn đón ta, sao không thấy hôm nay?
Con ta bị việc gì chăng?". Thế là ông than khóc và ngâm vần kệ đầu:
1. Bước sâu vào tận trong rừng,
Nó thường vẫn đến đón mừng ta ngay,
Nhưng sao chẳng thấy hôm nay,
Voi con đi lạc chẳng hay lối về?
Cùng với lời than khóc này, ông thấy con voi nằm cuối lối đi có mái che,
liền ôm ngang cổ nó và ngâm vần kệ thứ hai tiếc thương nó:
2. Chính voi vừa chết nằm kia
Như búp măng bị cắt lìa nát thân,
Voi nằm dưới đất ngã lăn,
Con voi ta đã lìa trần, than ôi!
Ngay lúc ấy Sakka Thiên chủ quan sát cõi trần, suy nghĩ: "Vị khổ hạnh này
từ giã vợ con để tu hành, nay lại than khóc con voi mà ông gọi là con, ta
muốn đến thức tỉnh ông và làm cho ông suy nghĩ lại".
Vì thế ngài xuất hiện trước thảo am, đứng trên không và ngâm vần kệ thứ
ba:
3. Sầu thương vật đã chết rồi,
Hỡi người khổ hạnh sống đời độc cư,
Thoát dây tục lụy, xuất gia,
Giờ đây phát bệnh tâm tư buồn phiền!
Nghe lời này, vị khổ hạnh ngâm vần kệ thứ tư:
4. Nếu người bầu bạn thú hiền,
Thưa ngài Ðế Thích ở trên cõi trời,
Buồn phiền vì mất bạn chơi,
Tuôn dòng nước mắt sẽ vơi nỗi sầu!
Thiên chủ Sakka liền ngâm vần kệ khuyến giáo ông.
5. Người đời lắm kẻ ước ao
Mỗi khi vật mất, kêu gào tiếc thương,
Thôi đừng khóc nữa, trí nhân,
Thánh hiền vẫn bảo hoài công thôi mà.
6. Nếu nhờ nước mắt tuôn ra
Chúng ta có thể vượt qua tử thần,
Thì ta quyết phải hợp quần
Ðể mà cứu mọi vật thân nhất đời!
Nghe lời Thiên chủ nói, vị khổ hạnh nghĩ lại và được an ủi, bèn lau nước
mắt và ngâm các vần kệ cuối cùng tán thán Thiên chủ:
7. Ví như ngọn lửa sáng ngời
Ðổ thêm bỏ sữa cháy hoài thật cao,
Ðược vòi nước lạnh tưới vào,
Ngài vừa dập tắt nỗi sầu của ta.
8. Lòng ta nhức nhối xót xa
Vì tên sầu não xuyên qua kinh hoàng,
Ngài đà chữa trị vết thương,
Và ngài hồi phục đời thường cho ta.
9. Mũi tên vừa được nhổ ra,
Lòng ta tràn ngập an hòa vui tươi
Lắng nghe Thiên chủ nhủ lời,
Ta không còn phải chơi vơi khổ sầu.
Các vần kệ này đã được ngâm ở Tiền thân Migapotaka, số 372.
Sau khi khuyến giáo vị khổ hạnh, Sakka trở lại cõi của ngài.
-ooOoo-
Khi Pháp thoại chấm dứt, Bậc Ðạo Sư nhận diện Tiền thân:
- Thời ấy, voi con là Sa-di, vị khổ hạnh là Trưởng lão già cả này và
Sakka Thiên chủ chính là Ta.
-ooOoo-
411. Chuyện Vua Susìma (Tiền Thân Susìma)
Tóc ta đen nhánh từ ngày xưa...,
Bậc Ðạo Sư kể chuyện này trong lúc trú tại
Kỳ Viên về Ðại sự Xuất thế.
Tăng chúng lúc ấy đang ngồi trong Chánh pháp đường tán thán Ðại sự Xuất
thế của đức Phật. Khi thấy đây là chủ đề của các vị, Ngài bảo:
- Này các Tỷ-kheo, không lạ gì ngày nay ta lại làm Ðại sự Xuất thế và giã
từ thế tục, khi Ta đã thực hành các công hạnh viên mãn (Ba-la-mật) trong
hàng trăm ngàn kiếp, mà ngày xưa Ta cũng tứ bỏ ngai vàng tại quốc độ Kàsi
rộng ba trăm dặm và làm Ðại sự Xuất thế.
Và vì vậy Ngài kể câu chuyện đời xưa.
-ooOoo-
Ngày xưa khi vua Brahmadatta trị vì ở Ba-la-nại, Bồ-tát nhập mẫu thai của
bà vợ vị tế sư hoàng gia. Trong ngày sinh ra ngài, hoàng hậu cũng sinh một
con trai.
Vào ngày lễ đặt tên, bậc Ðại Sĩ được gọi là Nam tử Susìma, và hoàng nam
được đặt tên Vương tử Brahmadatta.
Vua thấy đôi trẻ cùng sinh ra một ngày nên truyền đưa Bồ-tát giao cho nhủ
mẫu cùng nuôi chung với vương tử. Cả hai trẻ lớn lên tươi đẹp như các Thiên
tử trên trời.
Cả hai đều học đủ mọi ngành nghệ thuật ở Takkasilà và trở về nhà. Vương
tử trở thành phó vương, cùng ăn uống, sống chung với Bồ-tát. Lúc vua cha
băng hà, hoàng tử lên làm vua, ban cho Bồ-tát mọi vinh hiển và phong chức tế
sư hoàng gia.
Một hôm tân vương truyền trang hoàng cả kinh thành, rồi được tô điểm rực
rỡ như Sakka Thiên chủ, vua tham dự đám rước quanh kinh thành, ngự trên vai
vương tượng chẳng khác nào bảo tượng Eràvana của Thiên chủ, trong niềm tự
hào cùng với Bồ-tát ngồi phía sau trên lưng voi. Mẫu hậu nhìn ra từ cửa sổ
trông thấy hoàng nam và chợt thấy vị tế sư sau lưng vua khi ngài từ đám rước
trở về. Bà đâm ra si tình ngài, liền đi vào hậu cung nghĩ thầm: "Nếu ta
không chiếm được chàng, ta sẽ chết tại đây". Vì thế bà bỏ ăn uống và cứ nằm
tại đó.
Vua không thấy mẹ liền hỏi thăm, khi nghe bà bị bệnh, vua đến hỏi thăm và
cung kính hỏi bà bị bệnh gì. Bà không nói vì hổ thẹn. Vua liền ngự lên ngai,
truyền chánh cung hoàng hậu đi tìm hiểu xem thái hậu bị bệnh gì.
Hoàng hậu đến, vừa hỏi thăm, vừa vuốt ve lưng mẫu hậu. Nữ nhân thường
không dấu nhau các chuyện bí mật, vì thế chuyện bí mật kia được tiết lộ.
Hoàng hậu liền đi trình vua. Vua bảo:
- Ðược rồi, ái khanh đi an ủi mẫu hậu, ta sẽ tôn vị tế sư lên làm vua và
mẫu hậu lên làm chánh hậu của ngài.
Hoàng hậu liền đến an ủi thái hậu. Vua truyền mời vị tế sư đến kể lại vấn
đề:
- Này Hiền hữu, hãy cứu mạng mẹ ta, khanh sẽ làm vua và mẹ ta sẽ lên làm
chánh hậu, còn ta sẽ làm phó vương.
Vị tế sư đáp:
- Không thể được.
Song cứ bị khẩn cầu mãi, ngài bằng lòng và vua tôn ngài lên làm vua, mẫu
hậu làm chánh hậu và chính mình làm phó vương. tất cả mọi người đều sống hòa
hợp, song Bồ-tát khô héo dần giữa cuộc sống tại gia. Ngài từ bỏ mọi dục lạc
và hướng về đời tu hành.
Chẳng còn màng các lạc thú trần gian, ngài đi đứng nằm ngồi như tù nhân
bị giam lỏng hay con gà trống trong lòng son. Chánh hậu suy nghĩ: "Hoàng
thượng tránh mặt ta, ngài đi đứng nằm ngồi một mình, giờ đây ngài vẫn tươi
trẻ, còn ta đã già và có tóc bạc. Giả sử ta kể cho ngài nghe chuyện ngài đã
có tóc bạc, khiến cho ngài tin chuyện ấy và đến bầu bạn với ta chăng?"
Một hôm, làm như thể lau đầu vua, bà nói:
- Hoàng thượng sắp già rồi đấy, có sợi tóc bạc trên đầu hoàng thượng!
- Hãy nhổ nó ra và đặt vào tay trẫm.
Hoàng hậu nhổ một sợi tóc, nhưng lại ném nó đi và đặt vào tay ngài một
sợi tóc bạc của bà. Khi thấy nó, nỗi sợ chết khiến mồ hôi đổ ra chảy xuống
trán ngài, dù vầng trán bóng láng như một phiến vàng, ngài tự nhủ mình: "Này
Susìma, ngươi đã già cỗi ngay tuổi thanh xuân, suốt bấy lâu nay ngươi chìm
sâu vào vũng bùn dục lạc như thể con heo vùng quê lặn lội trong đầm lầy dơ
bẩn, ngươi không thể xa rời bùn nhơ được. Hãy rời bỏ tham dục, và sống đời
khổ hạnh ở vùng Tuyết Sơn. Nay đã đến thời xuất gia rồi". Cùng với ý tưởng
này, ngài ngâm vần kệ đầu:
1. Tóc ta đen nhánh tự ngày xưa
Vẫn mọc quanh vần trán của ta,
Bạc trắng giờ đây, lưu ý nhé:
Ðến thời tu tập giã từ nhà.
Như thế Bồ-tát ca tụng đời tu hành, nhưng hoàng hậu thấy bà đã làm cho
ngài rời bỏ bà chứ không phải yêu thương bà, nên lòng sợ hãi, bà muốn cản
trở ngài sống đời xuất gia, bằng cách ngâm hai vần kệ ca tụng dung sắc ngài:
2. Tóc bạc thiếp đây, chẳng phải chàng,
Từ trên đầu thiếp mới đưa sang,
Vì chàng, thiếp nói điều hư vọng,
Xin lượng thứ cho lỗi thiếp làm.
3. Trông chàng tươi đẹp, dáng thanh tân
Như một cây non trẻ giữa xuân,
Hãy trị nước nhà, cười với thiếp,
Ðừng tìm việc của tuổi thu đông!
Nhưng Bồ-tát đáp:
- Này hoàng hậu, bà đang nói đến những việc phải xảy đến: Khi tuổi tác
chín muồi, tóc đen này phải ngã màu bạc như vôi, ta thấy sự biến hoại của
xác thân theo năm tháng lúc đến tuổi lão thành, từ công nương cho đến mọi
người khác, dù có dịu mềm như tràng hoa sen xanh, sáng đẹp như vàng ròng, và
say sưa với niềm kiêu hãnh về tuổi xuân rực rỡ của mình. Này hoàng hậu, đó
là kết thúc đáng sợ của mọi loài hữu tình.
Hơn nữa, muốn trình bày chân lý với oai lực của một vị Phật, ngài ngâm
hai vần kệ:
4. Ta thường trông thiếu nữ xuân thì,
Uyển chuyển như cành lả lướt kia,
Kiêu mạn vì hình dung diễm lệ,
Mọi người say ngắm bước chân đi.
5. Cũng chính nàng kia, ta ngắm trông
(Trải qua đã tám, chín mươi năm)
Run run chân bước, tay cầm gậy,
Thân thể còng như ngọn liễu rung.
Trong vần kệ này bậc Ðại Sĩ nêu rõ nỗi khổ đau của dung sắc và giờ đây
ngài tuyên bố nỗi bất mãn của ngài với đời tại gia:
6. Những ý tưởng này ta xét luôn,
Tư duy vẫn đến giữa đêm đơn,
Ðời người thế tục ta không chuộng,
Ðúng lúc tu hành phải bước chân.
7. Dục lạc trong đời sống thế nhân
Là nơi hèn yếu để nương thân,
Trí nhân cắt đứt, theo đường khác,
Bỏ dục lạc đầy đủ lực hùng.
Như vậy trong khi tuyên bố các lạc thú lẫn khổ đau của tham dục, ngài
giảng bày chân lý với vẻ kỳ diệu của bậc Giác Ngộ, rồi ngài truyền đi mời
thân hữu của ngài đến nhận lại vương quốc: ngài từ giã vinh quang và quyền
lực giữa tiếng than khóc vang rền của thân bằng quyến thuộc. rồi trở thành
bậc hiền nhân khổ hạnh ở vùng Tuyết Sơn, và về sau chứng đắc Thiên định,
ngài được tái sinh lên cõi Phạm thiên.
-ooOoo-
Khi Pháp thoại chấm dứt, bậc Ðạo Sư tuyên thuyết các sự thật và đem lại
nguồn nước bất tử cho nhiều người, rồi Ngài nhận diện Tiền thân:
- Thời ấy, chánh hậu là mẫu thân Ràhula, vua là Ánanda và vua Susìma
chính là Ta.
-ooOoo-
412. Chuyện Thần Cây Bông Vải (Tiền Thân Kotisimbalì)
Ta mang thân xác của xà vương...,
Bậc Ðạo Sư kể chuyện này trong lúc trú tại
Kỳ Viên về việc khiển trách lỗi lầm. Hoàn cảnh đưa đến chuyện này sẽ xuất
hiện trong Tiền thân Pannna (không tìm được).
Vào dịp này Bậc Ðạo Sư nhận thấy năm trăm Tỷ-kheo sống trong Tinh xá trên
Con Ðường Lát Vàng (Kỳ Viên) đang bị dục tưởng chi phối, liền tập hợp Tăng
chúng lại và bảo:
- Này các Tỷ-kheo, cần phải hoài nghi nơi nào đáng hoài nghi, lỗi lầm vây
phủ con người như rễ cây đa hay những cây tương tự mọc quanh các cây khác.
Cũng vậy, ngày xưa một vị thần trú trên đỉnh cây bông vải thấy một con chim
thả phân có các hột cây đa nằm giữa các cành cây bông vải, sinh lòng lo sợ
rằng nơi trú ẩn của mình sẽ bị tàn phá vì chúng.
Và do vậy Ngài kể một chuyện đời xưa.
-ooOoo-
Ngày xưa khi vua Brahmadatta trị vì tại Ba-la-nại, Bồ-tát là Thần cây trú
trên ngọn cây bông vải. Một chúa chim thần cánh vàng, Kim sí điểu vương,
biến hình dài một trăm năm mươi dặm, rồi rẽ nước đại dương bằng trận cuồng
phong do đôi cánh đập mạnh, nó chụp lấy đuôi một vua rắn thần Nàga dài một
ngàn trượng, khiến cho xà vương phải nhả hết mọi vật đã ngậm trong miệng,
xong nó liền bay lên theo các ngọn cây về phía cây bông vải.
Xà vương suy nghĩ: "Ta sẽ làm cho nó thả ta ra để ta đi". Vì vậy rắn
thành dán sát đầu vào cây đa và quấn quanh cây thật chặt. Do sức mạnh của
chú chim thần và thân xác khổng lồ của xà vương, cây đa bị bật gốc. Song xà
vương vẫn không rời cây đa. Chúa chim thần mang cả xà vương lẫn cây đa đến
cây bông vải kia, đặt rắn thần lên thân cây, mổ bụng ra ăn thịt mỡ. Sau đó
nó ném xác rắn xuống biển.
Bấy giờ trên cây đa có con chim nhỏ bay lên khi cây đa bị ném bỏ, rồi đậu
trên một cành cây cao gần cây bông vải. Thấy con chim, Thần cây liền run rẩy
toàn thân vì sợ hãi, và suy nghĩ: "Con chim này sẽ thả phân nó rơi trên thân
ta, rồi một cây đa hay cây sung sẽ mọc lên và lan tràn khắp thân cây, thế là
nơi trú ẩn của ta sẽ bị phá hoại". Lúc ấy cây bông vải rung chuyển tận gốc
vì cơn kinh hãi của Thần cây. Kim sí điểu vương thấy cây rung chuyển như
vầy, liền ngâm đôi vần kệ hỏi lý do:
1. Ta mang thân xác của xà vương
Cùng với thân ta lớn dị thường,
Thân rắn kia dài ngàn trượng chẵn,
Song cây không chuyển động kinh hoàng.
2. Nay mang chim nhỏ bé ti ti
So với ta đây chẳng sá chi,
Cây lại run hoài vì sợ hãi,
Hỡi cây bông vải, lý do gì?
Sau đó Thần cây ngâm bốn vần kệ giải thích lý do:
3. Thịt mỡ ngài xơi, hỡi Ðiểu vương,
Trái cây là thức của chim muông,
Hạt đa, sung, với bồ-đề nữa,
Nếu mọc, toàn thân ta chết luôn!
4. Hạt ấy về sau sẽ mọc cây,
Rồi che phủ cả hết thân này,
Ta không còn có cây nào nữa
Vì bị chúng che kín phủ đầy.
5. Một khi cây đã lớn lên nhanh,
Rễ mạnh quanh thân, rậm rạp cành,
Chứng tỏ hạt do chim tích trữ
Mang mầm hủy hoại đến cho mình.
6. Loại cây mọc bám sẽ chôn thây
Ngay cả cây rừng vĩ đại này,
Vì vậy, Ðiểu vương, ta rúng động
Khi ta lo sợ thấy như vầy.
Nghe lời thần cây, điểu vương ngâm vần kệ cuối cùng:
7. Phải kinh hãi việc đáng kinh hoàng,
Hiểm họa đến thân phải hộ phòng,
Bậc trí lặng nhìn hai thế giới,
Nếu gây kinh hãi, phải rời chân.
Nói vậy xong, điểu vương dùng sức mạnh đẩy con chim nhỏ ra khỏi cây ấy.
-ooOoo-
Sau Pháp thoại, Bậc Ðạo Sư tuyên thuyết các sự thật bắt đầu bằng những
lời: "Cần phải hoài nghi nơi nào đáng hoài nghi". Khi các sự thật kết thúc,
năm trăm vị Tỷ-kheo được an trú vào Thánh quả (A-la-hán).
Rồi Ngài nhận diện Tiền thân:
- Thời ấy, Sàriputta là Ðiểu vương và Ta chính là Thần cây.
-ooOoo-
413. Chuyện Người Chăn Dê Dhùmakàri (Tiền Thân Dhùmakàri)
Một hôm minh đế Yu-dhi-la...,
Bậc Ðạo Sư kể chuyện này trong lúc trú tại
Kỳ Viên về đặc ân của Ðại vương Kosala đối với một người khách lạ.
Chuyện kể rằng có thời vua không dành đặc ân cho các võ tướng cũ vẫn đến
chầu vua như thường lệ, mà lại ban vinh dự và tỏ lòng hiếu khách đối với
những người mới yết kiến lần đầu. Thời ấy vua đi chinh chiến ở một tỉnh biên
địa bị quấy phá. Nhưng các võ tướng cũ của vua không muốn giao chiến vì nghĩ
rằng những võ tướng mới được hưởng đặc ân sẽ chiến dấu và đám người mới này
cũng không muốn chiến đấu vì nghĩ rằng những vị tướng cũ sẽ làm việc ấy. Do
vậy quân phiến loạn thắng trận.
Vua biết thất bại của mình là do sai lầm mình đã mắc phải khi ban ân huệ
cho bọn người mới, liền trở về thành Xá-vệ. Vua quyết định hỏi đức Thế Tôn
Ðại Trí xem mình có phải là ông vua duy nhất chịu thất bại vì lý do kia
chăng. Bậc Ðạo Sư đáp:
- Thưa Ðại vương, Ðại vương không phải là trường hợp duy nhất, vua chúa
ngày xưa cũng bị bại trận vì đã ban đặc ân cho đám người mới.
Rồi Ngài kể một chuyện quá khứ.
-ooOoo-
Ngày xưa tại thành Indapattana, ở quốc độ Kuru, có vị vua ngự trị mệnh
danh là Dhananjaya, thuộc dòng họ Yudhithila. Bồ-tát được sinh vào gia đình
vị tế sư của vua. Khi lớn lên, ngài học tập mọi nghệ thuật ở Takkasilà. Sau
ngài trở về Indapattana và khi thân phụ từ trần, ngài trở thành vị tế sư
hoàng gia kiêm cố vấn của vua về thế sự cũng như thánh sự. Danh hiệu của
ngài là bậc Trí nhân Vidhùra.
Vua Dhananjaya coi thường các võ tướng cũ của mình và ban đặc ân cho các
người mới, Sau đó vua đi chinh chiến ở một tỉnh biên thùy có loạn; nhưng cả
đám võ tướng cũ lẫn võ tướng mới đều không muốn giao chiến, mỗi phe đều nghĩ
rằng phe kia sẽ chăm lo việc ấy. Do đó vua bại trận.
Khi trở về Indàpattana, vua nhận xét rằng sự thất bại ấy là do đặc ân mà
mình đã dành cho đám người mới. Một hôm vua suy nghĩ: "Có phải ta là vị vua
duy nhất từng bại trận vì ban ân huệ cho đám người mới, hay cũng có nhiều kẻ
khác cùng chung số phận này trước kia? Ta muốn hỏi bậc Trí nhân Vidhùra". Vì
thế vua đưa lời chất vấn Trí nhân Vidhùra khi ngài đến yết kiến vua tại
triều đình.
Bậc Ðạo Sư ngâm kệ nêu rõ lý do lới chất vấn của vua:
1. Một hôm minh đế Yu-dhi-la,
Hỏi bậc Trí nhân Vi-dhù-ra:
"Hiền hữu Bà-la-môn có biết
Tim ai sầu thống thiết hơn ta?"
-ooOoo-
Nghe vậy, Bồ-tát đáp:
- Tâu Ðại vương, nỗi sầu của ngài chỉ là điều nhỏ nhặt. Ngày xưa, một
Bà-la-môn chăn dê tên gọi Dhùmakàri nuôi một đàn dê lớn, và làm chuồng cho
chúng ở trong rừng. Vị ấy đốt lửa xông khói và sống bằng sữa dê tại đó để
chăm sóc đàn dê.
Khi thấy một bầy nai da vàng óng ả chợt đến, ông lại sinh lòng thương mến
chúng và xao lãng bầy dê, ông tỏ hết lòng quý trọng bầy nai. Vào mùa thu,
bầy nai lại di chuyển về vùng Tuyết Sơn. Trong lúc bầy dê chết dần như thế,
bầy nai cũng khuất dạng sau rặng núi. Do quá khổ não, ông mắc bệnh xanh xao
võ vàng và từ trần. Ông đã bày tỏ đặc ân với đám nai mới và phải chết vì
chịu buồn khổ thống thiết hơn Ðại vương cả trăm ngàn lần.
Ngài liền ngâm vần kệ nêu rõ trường hợp này:
2. Bà-la-môn có một bầy dê,
Dòng họ Va-si sang trọng kia,
Ðốt lửa ngày đêm luôn bốc khói,
Sống đời an lạc chốn sơn khê.
3. Ngửi mùi khói bốc, một bầy nai
Do bị nhặng đeo quấy rối hoài,
Tìm chỗ trú khi mưa gió đến,
Gần nhà mục tử Dhu-ma-kai.
4. Bầy nai giờ được mọi yêu thương,
Dê chẳng được ai thiết ngó ngàng,
Ði lại tự do không bảo hộ,
Cho nên chúng phải bị suy tàn.
5. Song nay nhặng đã bỏ khu rừng,
Thu đến, mùa mưa chấm dứt luôn,
Nai phải đi tìm bao đỉnh núi,
Cùng khe suối chảy ở trên nguồn.
6. Mục tử thấy nai đã bỏ đi,
Cả bầy dê cũng chết nằm kia,
Bệnh sầu não đến làm mòn mỏi
Da dẻ ngày thêm một tái tê.
7. Vậy người nào bỏ mặc thân bằng,
Lại gọi người xa lạ thân thiết
Như lão Dhu-ma-kai mục tử,
Một mình, dòng lệ đắng cay tuôn.
Ðấy là câu chuyện do bậc Ðại Sĩ kể lại để an ủi vua. Vua được an ủi, lòng
rất hoan hỷ liền ban tặng ngài nhiều châu báu. Từ đó trở đi, vua bày tỏ ân
sủng đối với toàn dân, làm nhiều thiện sự công đức nên được sinh lên cõi
Thiên.
-ooOoo-
Khi Pháp thoại chấm dứt,Bậc Ðạo Sư nhận diện Tiền thân:
- Thời ấy, vua xứ Kuru là Ánanda, Bà-la-môn Dhùmakàri là vua Pasenadi
(Ba-tư-nặc), nước Kosala, và bậc Trí nhân Vidhùra là Ta
-ooOoo-
414. Chuyện Người Tỉnh Thức (Tiền Thân Jàgara)
Ai thức tỉnh khi nhiều người đang ngủ...,
Bậc Ðạo Sư kể chuyện này trong lúc trú tại
Kỳ Viên về một cư sĩ. Ðó là một đệ tử đã đắc Nhập lưu Ðạo.
Một hôm ông khởi hành từ Xá-vệ cùng với một đoàn xe đi theo đường rừng.
Ðến một nơi có cảnh đẹp và nước chảy, người trưởng đoàn buộc xe ngựa lại,
sửa soạn thức ăn đủ loại cứng mềm và tạm ở lại đó. Mọi người nằm xuống ngủ
rải rác khắp nơi. Còn vị cư sĩ cứ đi vòng quanh gốc thân cây cạnh người
trưởng đoàn. Lúc ấy năm trăm tên cướp dự định cướp đoàn xe. Cầm đủ mọi khí
giới trong tay, chúng bao vây đoàn xe và chờ đợi. Khi thấy người cư sĩ đang
đi dạo, chúng đứng đợi để bắt đầu đánh phá lúc ông đi ngủ. Nhưng ông cứ đi
lại suốt đêm. Ðến tảng sáng, bọn cướp ném vũ khí cùng gậy đá chúng đã lượm,
rồi bỏ đi và bảo:
- Này ông trưởng đoàn lữ khách, ông làm chủ tài sản này vì ông đã được
cứu mạng nhờ người kia tỉnh thức thật tinh chuyên: Ông cần phải suy tôn ông
ấy.
Mọi lữ khách thức dậy đúng giờ, thấy đám khí giới gậy đá do bọn cướp ném
bỏ, liền bày tỏ lòng cung kính, biết ơn vị cư sĩ vì hiểu rằng họ sống được
là nhờ ông.
Vị cư sĩ ấy đến nơi đã định, làm công việc xong, trở về Xá-vệ và đến Kỳ
Viên: tại đó ông đến yết kiến và đảnh lễ đức Như Lai cung kính và ngồi dưới
chân Ngài, rồi do lời Ngài yêu cầu, ông kể mọi chuyện cũ. Bậc Ðạo Sư bảo:
- Này cư sĩ, không phải chỉ riêng ông tạo được công đức đặc biệt lớn nhờ
tỉnh thức và hộ phòng, mà các bậc trí ngày xưa cũng đã làm như vậy.
Và theo lời thỉnh cầu của vị cư sĩ. Ngài kể một chuyện đời xưa.
-ooOoo-
Ngày xưa khi vua Brahmadatta trị vì tại Ba-la-nại, Bồ-tát được sinh vào
một gia đình Bà-la-môn . Khi lớn lên ngài học tập đủ mọi nghệ thuật ở
Takkasilà và trở về nhà sống đời gia chủ.
Sau một thời gian, ngài rời bỏ nhà và trở thành ẩn sĩ. Chẳng bao lâu ngài
đắc các Thiền chứng và sống tại vùng Tuyết Sơn, ngài chuyên tâm đi và đứng,
ngài chỉ kinh hành suốt đêm chứ không ngủ.
Một vị Thần cây ở cuối lối đi của ngài hoan hỷ nhìn thấy ngài như vậy và
ngâm vần kệ đầu:
1. Ai thức tỉnh khi nhiều người đang ngủ?
Ai ngủ khi bao người khác dậy rồi?
Ai là người hiểu câu đố của tôi?
Ai có thể giải đáp tôi điều đó?
Bồ-tát nghe lời vị Thần cây, liền ngâm vần kệ này:
2. Ta thức tỉnh khi nhiều người đang ngủ,
Ta ngủ khi bao người khác dậy rồi,
Ta là người hiểu câu đố của ngài,
Ta có thể giải đáp ngài điều đó.
Vị Thần cây ngâm vần kệ hỏi lại câu này:
3. Sao ngài thức khi nhiều người đang ngủ?
Và ngủ khi bao kẻ khác dậy rồi?
Làm sao ngài hiểu câu đố của tôi?
Và giải đáp điều này ngay lập tức?
Bồ-tát giải thích vấn đề này:
4. Có nhiều kẻ vẫn quên rằng giới đức
Nằm ở trong sự tiết dục điều thân,
Vậy bao người đang ngủ giấc mơ màng,
Còn ta thức, hỡi Thần cây cổ thụ.
5. Tham, sân, si của số người nào đó
Ðã không còn hiện hữu ở trong lòng,
Vậy các người kia đã tỉnh giấc nồng 19
Ta còn ngủ, hỡi Thần cây cổ thụ!
6. Vậy ta thức khi nhiều người đang ngủ,
Và ngủ khi bao kẻ khác tỉnh rồi,
Vậy là ta hiểu câu đố của ngài,
Và giải đáp lại lời ngài rồi đó.
Khi Bậc Ðại Sĩ đã giải đáp lời này, vị Thần rất hoan hỷ và ngâm vần kệ
tán thán:
7. Lành thay ngài tỉnh thức khi người ngủ,
Và ngủ khi bao người khác tỉnh rồi!
Lành thay ngài hiểu câu đố của tôi,
Lời giải đáp của ngài bao tốt đẹp!
Như vậy sau khi tán thán Bồ-tát, vị Thần cây trở vào nơi an trú của mình
trên cây.
-ooOoo-
Khi Pháp thoại chấm dứt, Bậc Ðạo Sư nhận diện Tiền thân:
- Thời ấy, vị thần cây là Uppalavannà (Liên Hoa Sắc) và nhà khổ hạnh
chính là Ta.
-ooOoo-
415. Chuyện Phần Cháo Cúng Dường (Tiền Thân Kummasàpinda)
Cúng dường chư Phật quý cao thay...,
Bậc Ðạo Sư kể chuyện này trong lúc trú tại
Kỳ Viên về Hoàng hậu Mallikà (Mạt-lợi).
Nàng nguyên là con gái của vị trưởng nghiệp đoàn bán vòng hoa, cực kỳ
diễm lệ và hiền thục. Khi nàng được mười sáu tuổi, trong lúc đi đến vườn hoa
cùng các thiếu nữ khác, nàng mang theo ba phần cháo sữa chua trong giỏ hoa.
Khi nàng rời thành phố, nàng trông thấy đức Thế Tôn vào thành, tỏa hào quang
rực rỡ và được Tăng chúng vây quanh, nàng đem cúng dường Ngài ba phần cháo
ấy.
Bậc Ðạo Sư đưa bát của ngài ra nhận cháo. Nàng đảnh lễ chân đức Như Lai
và lấy niềm hoan hỷ ấy làm chủ đề Thiền quán, nàng đứng sang một bên. Bậc
Ðạo Sư mỉm cười, nhìn nàng. Tôn giả Ànanda tự hỏi tại sao đức Như Lai mỉm
cười và hỏi Ngài vấn đề này. Bậc Ðạo Sư nói lý do:
- Này Ànanda, cô gái này hôm nay sẽ trở thành chánh hậu của vua Kosala do
phước báo ba phần cháo này.
Còn cô gái tiếp tục bước đến vườn hoa. Ngay chính hôm ấy vua Kosala giao
chiến với vua Ajàtasattu (A-xà-thế) và thất bại phải đào tẩu. Trong khi đang
đi ngựa, vua nghe tiếng nàng hát rất hấp dẫn liền thúc ngựa vào khu vườn.
Công đức của cô gái đã đến thời chín muồi, vì thế khi thấy vua, nàng không
chạy trốn mà đi đến cầm lấy dây cương nơi mũi ngựa. Vua ngồi trên lưng ngựa
hỏi nàng đã có chồng chưa. Khi nghe nàng đáp chưa, ông xuống ngựa và đang
mệt mỏi vì nắng gió, ông nằm nghĩ chốc lát trên đùi nàng. Sau đó ông đưa
nàng lên ngựa, cùng đạo quân hùng hậu đi vào thành, đưa nàng đến tận nhà
riêng.
Chiều hôm ấy vua phái một vương xa trong cảnh vô cùng vinh quang lộng lẫy
đến rước nàng từ nhà nàng về đặt lên một bảo tọa đầy châu báu, làm lễ quán
đảnh (rảy nước thánh lên đầu) cho nàng và phong nàng làm chánh hậu. Từ đó
trở đi, nàng trở thành hoàng hậu thân thiết tận tụy được vua sủng ái, nàng
có đầy đủ năm vẻ yêu kiều của nữ nhi, lại có đủ đám nô tỳ trung thành và
nàng lại là một tín nữ được nhiều hồng ân của chư Phật. Cả kinh thành loan
tin rằng nàng được mọi vinh hoa ấy là vì nàng cúng dường Bậc Ðạo Sư ba phần
cháo.
Một hôm Tăng chúng bắt đầu thảo luận trong Chánh pháp đường:
- Này các Hiền giả, Hoàng hậu Mallikà cúng dường đức Phật ba phần cháo,
và do phước báo này, ngay chính hôm ấy bà được làm lễ quán đảnh phong ngôi
hoàng hậu: Công đức chư Phật thật vĩ đại dường nào.
Bậc Ðạo Sư bước vào, hỏi chuyện và khi được biết đề tài thảo luận của
Tăng chúng, Ngài bảo:
- Này các Tỷ-kheo, không lạ gì nàng Mallikà trở thành chánh hậu của vua
Kosala nhờ cúng dường đức Phật Chánh Ðẳng Giác ba phần cháo mà thôi, vì cớ
sao? Ðó là nhờ đại hồng ân của chư Phật: Các trí nhân ngày xưa cúng dường
các vị Ðộc Giác Phật cháo không có muối hay dầu nữa, song nhờ thế trong đời
sau đạt được vinh quang của đế vương tại Kàsi rộng ba trăm dặm.
Rồi Ngài kể câu chuyện đời xưa.
-ooOoo-
Ngày xưa khi vua Brahmadatta trị vì tại Ba-la-nại, Bồ-tát được sinh vào
một nhà nghèo. Khi lớn lên ngài tìm kế sinh nhai bằng cách làm công cho một
nhà giàu. Một hôm ngài mua bốn phần cháo ở cửa tiệm và suy nghĩ: "Cái này
vừa đủ để ta ăn sáng". Rồi ngài ra làm việc ngoài đồng. Khi thấy bốn vị Ðộc
Giác Phật đang vào Ba-la-nại khất thực, ngài suy nghĩ: "Ta có bốn phần cháo
này, giả sử ta đem cúng dường các vị đang đến Ba-la-nại khất thực?". Vì thế
ngài đi đến đảnh lễ các vị và nói:
- Thưa các tôn giả, con hiện đang cầm bốn phần cháo, con xin cúng dường
các vị, mong các vị nhận lấy để cho con được phước đức đem lại an lạc lâu
dài về sau.
Thấy các vị nhận lời, ngài liền rải cát và sắp đặt bốn chỗ ngồi, đặt các
cành khô lên đó và mời chư vị Ðộc Giác Phật ngồi theo thứ tự. Ngài lấy rỗ lá
đem nước đến, rót nước cúng dườngưôụi và đặt bốn phần cháo vào bốn bình bát
vừa đảnh lễ cung kính vừa thưa:
- Thưa các tôn giả, ước mong nhờ phước báo này con sẽ không sinh vào nhà
nghèo nữa, ước mong đây sẽ làm nhân duyên cho con đắc quả vị Chánh Giác.
Các vị Ðộc Giác Phật dùng cháo xong, nói lời tùy hỷ công đức và trở về
động Nandamùla. Khi kính chào các vị, Bồ-tát cảm thấy niềm hoan hỷ được tiếp
xúc các Ðộc Giác Phật, và sau khi các vị đã khuất dạng, ngài đã đi làm công
việc, ngài vẫn nhớ các vị mãi cho đến lúc mạng chung. Nhờ phước báo này,
ngài tái sinh vào mẫu thai của chánh hậu thành Ba-la-nại. Ngày được đặt tên
Vương tử Brahmadatta.
Từ lúc mới biết đi chập chững, nhờ năng lực nhớ lại những việc làm trong
đời trước, ngài thấy rõ như thể soi bóng mình vào tấm gương sáng, rằng ngài
tái sinh vào hoàn cảnh này do ngài đã cúng dường bốn phần cháo lên các vị
Ðộc Giác Phật khi ngài là một tôi tớ đi làm thuê tại chính kinh thành này.
Khi lớn lên, ngài học tập mọi môn nghệ thuật ở Takkasilà. Khi ngài trở về
nhà, vua cha vô cùng hoan hỷ về các thành tựu của ngài nên phong ngài làm
phó vương. Sau đó khi vua cha băng hà, ngài lên ngự trị quốc độ. Rồi kết hôn
với công chúa tuyệt sắc của vua Kosala và phong nàng ngôi chánh hậu.
Vào ngày đại hội giương chiếc Lọng trắng che lên ngài, quần thần trang
hoàng kinh thành như thể một kinh thành thiên giới. Ngài dự đám rước quanh
thành phố rồi ngự lên thượng lầu được trang hoàng lộng lẫy, sau đó bước đến
đài cao an tọa trên ngai vàng có lọng trắng giương phía trên.
Khi ngồi đó, ngài nhìn xuống nhìn thần dân đang đứng chầu, một phía là
triều thần, phía kia là các Bà-la-môn và gia chủ sáng rực trong vẻ đẹp muôn
màu sắc, một phía khác nữa là quần chúng cầm tặng vật dù loại trong tay, kế
đến là đoàn nữ nhạc vũ công gồm cả mười sáu ngàn nàng chẳng khác đoàn tiên
tụ tập đông đủ trên Thiên đình.
Nhìn mọi vẻ huy hoàng làm say mê lòng người như thế, ngài nhớ lại đời
trước của mình và suy nghĩ: "Chiếc lọng trắng kết tràng hoa bằng vàng và
chân trụ bằng vàng khối này, bằng ngàn con voi và cỗ xe này, và cả lãnh thổ
rộng lớn của ta đầy ngọc vàng châu báu, tài sản, mễ cốc đủ loại, các nữ nhân
như tiên nữ trên trời, mọi cảnh vinh quang này đều thuộc riêng về phần ta
thôi, đó là do công đức cúng dường bốn vị Ðộc Giác Phật bốn phần cháo: Ta
hưởng được tất cả mọi sự này nhờ đó".
Như vậy trong khi nhớ lại hồng ân của chư Ðộc Giác Phật, rõ ràng ngài đã
tuyên dương công đức của ngài trong đời trước. Ý tưởng ấy làm toàn thân ngài
tràn ngập hoan lạc. Niềm hoan lạc thấm tận tâm can khiến ngài ngâm vang hai
vần kệ đầy cảm hứng ngay giữa quần thần:
1. Cúng dường chư Phật quý cao thay,
Người bảo đừng xem rẻ việc này,
Ðem tặng cháo dù không có muối
Cho ta phước báo lớn như vầy.
2. Ngựa, voi cùng với đám trâu bò,
Vàng, bạc, thóc ngô, cả nước nhà,
Ðám mỹ nữ hình dung yểu điệu,
Cúng dường đem quả đến tay ta.
Như vậy trong niềm hỷ lạc, Bồ-tát ngâm khúc hoan ca gồm hai vần kệ nhân
ngày lễ giương chiếc Lọng trắng. Từ đó về sau, chúng được xem là khúc ca
được quốc vương ái mộ và mọi người đều hát điệu ấy, từ các vũ nữ, vũ công,
nhạc sĩ, cung nhân, thị vệ, cho đến dân chúng và ngay cả đám quần thần trong
triều.
Sau một thời gian, chánh hậu mong muốn biết ý nghĩa bài hát, song bà
không dám hỏi bậc Ðại Sĩ. Một hôm nhà vua đẹp ý vì một đức tính của bà, liền
phán:
- Này ái hậu, ta muốn ban cho nàng một điều ước, hãy nhận đặc ân ấy.
- Tâu hoàng thượng, tốt lành thay thiếp xin nhận đặc ân ấy.
- Ái hậu muốn ta ban gì, voi ngựa hay thứ nào khác?
- Tâu hoàng thượng, nhờ ân sủng của hoàng thượng, thiếp không thiếu gì
cả, thiếp không cần các thứ ấy. Song nếu hoàng thương ban cho thiếp một đặc
ân, xin hãy nói cho thiếp biết ý nghĩa khúc ca của ngài.
- Này ái hậu, nàng cần gì đặc ân ấy? Hãy nhận thứ khác đi.
- Tâu hoàng thượng, thiếp không cần một thứ nào khác cả. Ðó là đặc ân
thiếp muốn nhận.
- Ðược rồi, này ái hậu, ta sẽ nói điều ấy, nhưng không phải đó là điều bí
mật nói riêng với nàng, mà ta muốn gióng tiếng trống khắp kinh thành
Ba-la-nại rộng mười hai dặm này, ta muốn dựng ngôi đình bằng ngọc ngay tại
cung môn và đặt một chiếc ngai bằng ngọc tại đó, rồi ta sẽ ngồi đó giữa quần
thần, Bà-la-môn, cùng mọi người khác gồm cả mười sáu ngàn nữ nhân, và kể
chuyện ấy.
Bà tuân lệnh. Vua truyền làm mọi việc như trên, rồi ngự lên ngai giữa đại
chúng như Sakka Thiên chủ giữa chư Thiên. Hoàng hậu phục sức đủ mọi thứ nữ
trang ngọc vàng, đặt một kim đôn, ngồi bên cạnh ở một vị trí thích hợp, rồi
đưa mắt nhìn vua, bà thưa:
- Tâu hoàng thượng, xin hãy giảng giải cho thiếp biết ý nghĩa khúc hoan
ca mà ngài thường hát trong niềm hỷ lạc, như thể làm cho mặt trăng xuất hiện
trên bầu trời.
Rồi bà ngâm vần kệ thứ ba:
3. Hoàng thượng đầy vinh hiển, chánh chân,
Khúc ca ngài hát đã bao lần,
Trong niềm hoan lạc đầy tâm trí,
Cho thiếp đặc ân biết ngọn nguồn.
Bậc Ðại Sĩ ngâm bốn vần kệ nêu rõ ý nghĩa khúc ca:
4. Chính tại thành này, kiếp trước đây,
Ở trong hoàn cảnh khác ngày nay,
Ta là tôi tớ cho người khác,
Làm mướn, song đức hạnh thẳng ngay.
5. Một hôm rời tỉnh để làm công,
Bốn Ðạo Sư kia, ta chợt trông
Dáng điệu ly tham và tĩnh lặng,
Thiện toàn trong Giới luật tu thân.
6. Tư tưởng ta quy ngưỡng Phật-đà,
Khi chư vị nghỉ dưới cây già,
Chấp tay đảnh lễ, ta đem đến
Thành kính cúng dường món cháo hoa.
7. Thiện nghiệp tạo nên phước đức dày,
Quả thành ta gặt được giờ đây:
Vinh hoa phú quý đời vương giả,
Quốc độ do ta cai trị này.
Khi hoàng hậu nghe bậc Ðại Sĩ giảng giải đầy đủ thành quả của thiện
nghiệp ngài, bà hân hoan đáp:
- Tâu Ðại vương, nếu ngài nhận thấy rõ các thành quả của bố thí như vậy,
từ nay về sau xin ngài nhận một phần cơm và đừng ăn cho đến khi nào chính
ngài đã cúng dường thực phẩm lên các vị Sa-môn Bà-la-môn chân chánh.
Rồi hoàng hậu ngâm vần kệ tán thán Bồ-tát:
8. Hãy ăn, khi nhớ cúng dường rồi,
Chuyển bánh xe chận chánh khắp nơi:
Hoàng thượng tránh xa điều bất chánh,
Cầm quyền chân chánh nước non ngài.
Bậc Ðạo Sĩ ngâm vần kệ chấp nhận lời hoàng hậu:
9. Ta vẫn tạo riêng một lối đường,
Bước theo đạo lộ chánh chân luôn,
Nơi người hiền thiện thường đi đến,
Ðẹp mắt ta nhìn các Thánh nhân.
Sau khi nói xong, ngài nhìn dung sắc Hoàng hậu và bảo:
- Này mỹ hậu, ta đã kẻ đủ mọi thiện nghiệp ta làm đời trước, song giữa
đám nữ nhân này không ai sánh kịp nàng về dung sắc và vẻ kiểu diễm khả ái.
Rồi ngài ngâm vần kệ:
10. Ái hậu như tiên nữ cõi trời,
Trông nàng rực rỡ vượt bao người,
Vậy nhờ thiện nghiệp nào đưa đến
Phước báo dung quang quá tuyệt vời?
Sau đó hoàng hậu ngâm vần kệ nêu phước nghiệp đã tạo trong kiếp quá khứ:
11. Thiếp vốn nô tỳ một quý nương
Ở hoàng cung của Am-ba-vương,
Thiếp chuyên tâm thực hành khiêm tốn,
Ðức hạnh và tu tập thiện ngôn.
12. Rồi một ngày kia thiếp cúng dường
Phần cơm vào bát một Sa-môn,
Tâm tư thiếp ngập tràn từ ái,
Nghiệp ấy quả này, tâu Ðại vương!
Theo đây, hoàng hậu cũng biết chính xác và kể lại đời trước của mình.
Như vậy cả hai vị đã công bố các nghiệp quá khứ xong, từ ngày ấy hai vị
truyền lệnh xây sáu bố thí đường tại bốn cổng thành, giữa kinh thành và tại
cung môn, rồi để khích lệ toàn cõi Diêm-phù-đề (Ấn Ðộ), hai vị thực hành đại
bố thí, giữ các giáo đức và các ngày trai giới, nên lúc mạng chung được tái
sinh cõi thiên.
-ooOoo-
Khi Pháp thoại chấm dứt, Bậc Ðạo Sư nhận diện Tiền thân:
- Thời ấy, hoàng hậu là mẫu thân Ràhula và vua chính là Ta.
-ooOoo-
416. Chuyện Cận Thần Parantapa (Tiền Thân Parantapa)
Lo sợ kinh hoàng trong trí ta...,
Bậc Ðạo Sư kể chuyện này trong lúc trú tại
Trúc Lâm về âm mưu của Tỷ-kheo Devadatta định giết Ngài.
Tăng chúng bàn luận tại Chánh pháp đường:
- Này các Hiền giả, Tỷ-kheo Devadatta dự định giết đức Như Lai, vị ấy đã
thuê bọn xạ thủ, ném đá trên núi xuống, thả voi say Nàgàgiri và dùng nhiều
phương tiện diệt đức Như Lai.
Bậc Ðạo Sư bước vào hỏi đề tài thảo luận của các vị lúc ngồi đây. Khi các
vị trình bày xong, Ngài bảo:
- Này các Tỷ-kheo, đây không phải lần đầu các kẻ ấy dự định mưu sát ta.
Song kẻ ấy không đủ khả năng thậm chí làm ta lo sợ, mà chỉ tạo khổ đau cho
bản thân mình thôi.
Và do vậy Ngài kể câu chuyện đời xưa.
-ooOoo-
Ngày xưa khi vua Brahmadatta trị vì tại Ba-la-nại, Bồ-tát được sinh làm
vương tử của chánh hậu. Khi lớn lên, ngài học tập đủ mọi nghệ thuật ở
Takkasilà và biết được thần chú hiểu tiếng kêu của súa vật. Sau khi lời thầy
dạy đầy đủ, ngài trở về Ba-la-nại. Phụ vương phong ngài chức phó vương,
nhưng dù vua đã làm như vậy, vua lại mong mỏi giết hại ngài và thậm chí
không muốn nhìn thấy ngài nữa.
Thời ấy, một chó rừng cái đem hai chó con vào kinh thành theo một đường
cống ban đêm, lúc mọi người đều nghỉ ngơi. Trong cung của Bồ Tát cạnh tư
thất ngài, có căn phòng dành cho một người khách, kẻ ấy đã cởi giầy ra và
đặt trên sàn nhà bên chân mình rồi nằm trên tấm ván, nhưng chưa ngủ.
Bầy chó con đói và kêu khóc. Mẹ chúng bảo theo giọng chó rừng:
- Này các con đừng làm ồn, có một người trong phòng kia, có một người
trong phòng kia đã cởi giầy ra và đặt trên sàn nhà. Ông ta đang nằm trên tấm
ván nhưng chưa ngủ. Khi ông ta ngủ rồi, mẹ sẽ đến lấy đôi giầy cho các con
ăn.
Nhờ thần chú, Bồ-tát hiểu tiếng chó rừng và rời phòng mình, mở cửa sổ
gọi:
- Ai ở trên đó?
- Tâu Ðiện hạ, thần là một lữ khách.
- Thế giày của ông đâu?
- Tâu, ở trên sàn.
- Hãy lấy giày treo lên.
Nghe lời này, chó mẹ nổi giận với Bồ-tát. Một hôm nó lại vào thành theo
cách trên. Hôm ấy có kẻ say rượu bước xuống nước trong một hồ sen, rồi té
vào đó chết chìm. Kẻ ấy có hai chiếc áo đang mặc trên người, một ngàn đồng
tiền để ở áo trong và một chiếc nhẫn trên ngón tay.
Bầy chó con lại kêu khóc đòi ăn. Mẹ chúng bảo:
- Im đi các con, có một người chết trong hồ sen này, ông ta có nhiều của
cải như vậy mà đang nằm trong hồ sen, mẹ sẽ cho các con ăn thịt ông ta.
Bồ-tát nghe tiếng chó, mở cửa sổ ra hỏi:
- Ai trong phòng kia?
Một người thức dậy thưa:
- Chính tiểu thần.
- Hãy đi lấy bộ áo, ngàn đồng tiền và chiếc nhẫn trên người đang nằm chết
ở hồ sen đằng kia và làm cho xác chìm xuống để nó khỏi nổi lên mặt nước.
Người kia tuân lệnh làm theo. Chó rừng liền tức giận ngài:
- Hôm trước ngài cản trở các con tôi ăn đôi giày, hôm nay ngài lại cản
chúng tôi ăn xác chết. Ðược lắm, vào ngày thứ ba kể từ đây, một địch vương
sẽ đến bao vây kinh thành, phụ vương ngài sẽ truyền ngài ra trận, họ sẽ chặt
đầu ngài. Tôi sẽ uống máu từ cổ ngài cho hả giận: ngài tự biến mình thành kẻ
thù của tôi, vậy tôi quyết chí trả thù.
Như vậy chó cái vừa sủa vừa nhục mạ Bồ-tát. Rồi nó đem các con đi.
Vào ngày thứ ba, vị địch vương đến bao vây kinh thành. Vua bảo Bồ-tát:
- Này con thân yêu, hãy ra trận.
- Tâu phụ vương, con đã thấy trước một điềm báo hiệu. Con không thể đi vì
sợ rằng con sẽ mất mạng.
- Ngươi sống chết có nghĩa gì đối với ta? Ði ngay!
Bậc Ðại Sĩ tuân lệnh. Cùng đem đám gia nhân theo, ngài tránh cổng thành
nơi địch vương đang đón quân và đi ra bằng một cổng khác ngài đã mở sẵn. Khi
ngài ra đi, cả kinh thành như thể bị bỏ trống vì mọi người cùng theo ngài.
Ngài đóng quân ở một khoảng đất rộng và chờ đợi.
Vua suy nghĩ: "Phó vương của ta đã bỏ trống kinh thành và chạy trốn với
tất cả quân sĩ của ta, còn kẻ thù đang nằm quanh kinh thành. Ta chỉ là kẻ
chết rồi".
Nghe vua cha đã đào tẩu, Bồ-tát vào thành, đánh bại địch vương và chiếm
lại quốc độ. Vua cha lúc ấy dựng lều lá bên bờ sông, sống bằng củ quả rừng.
Vua và tế sư thường đi tìm trái cây. Còn cận thần Parantapa ở lại với hoàng
hậu trong lều. Hoàng hậu lúc ấy đang có thai với vua, nhưng vì thường sống
chung với Parantapa nên bà phạm tà hạnh với y.
Một hôm bà bảo với y:
- Nếu đức vua biết, chàng và thiếp đều không sống được đâu. Vậy hãy giết
ngài đi.
- Bằng cách nào chứ?
- Ngài thường bảo chàng mang kiếm và áo tắm lúc ngài đi tắm, vậy hãy đem
ngài đi xa người hộ vệ tại nơi tắm, rồi chặt đầu ngài và lấy kiếm chặt thân
ngài thành nhiều khúc xong chôn xuống đất.
Y đồng ý. Một hôm vị tế sư đã đi ra tìm quả rừng, ông đã trèo lên một cây
to gần nơi vua tắm và đang hái trái. Còn vua muốn tắm nên ra bờ suối cùng
Parantapa mang thanh kiếm và áo tắm của vua.
Lúc vua sắp tắm, Parantapa muốn giết vua nhân dịp vua không có người hộ
vệ, liền nắm cổ vua và nhấc kiếm lên. Vua sợ chết thét lớn. Vị tế sư nghe
tiếng kêu và từ trên cây ông thấy rõ Parantapa đang ám sát vua, nhưng ông
cũng quá kinh hoàng vội từ cành cây trụt xuống ẩn mình vào bụi rậm.
Parantapa nghe tiếng sột soạt lúc ông trụt xuống, nên sau khi giết vua và
chôn xác xong, y suy nghĩ: "Có tiếng gì sột soạt từ cành cây trụt xuống gần
đây, kẻ nào vậy?". Nhưng không thấy ai, y tắm rửa và ra về.
Sau đó vị tế sư bước ra khỏi chỗ ẩn. Nay biết vua đã bị chặt khúc và chôn
trong cái hố, ông tắm rửa và vì lo cho sinh mạng của mình, ông giả mù khi
trở về lều.
Parantapa thấy ông, liền hỏi việc gì đã xảy ra cho ông. Ông giả vờ không
nhận biết y và nói:
- Tâu Ðại vương, tiểu thần trở về với đôi mắt đã mù. Tiểu nhân đã đứng
cạnh một tổ kiến trong rừng đầy rắn và hơi thở của một con rắn độc nào đó đã
xông vào người tiểu thần.
Parantapa nghĩ vị tế sư đang nói chuyện với y như thể nói với vua vì ông
không biết gì nữa, nên yên tâm bảo:
- Này vị Bà-la-môn, đừng lo, ta sẽ chăm sóc ngài.
Rồi y vừa an ủi ông vừa cho ông nhiều quả rừng.
Từ đó chính Parantapa đi kiếm trái cây. Về sau hoàng hậu sinh được một
hoàng tử. Khi hoàng tử lớn lên, một hôm bà nói chuyện với Parantapa vào lúc
tảng sáng nhân dịp ngồi nhàn nhã:
- Có ai thấy chàng lúc giết vua chăng?
- Không ai thấy ta cả, nhưng ta nghe tiếng động của vật gì trụt xuống từ
bụi cây nọ, ta không biết đó là người hay vật. Tuy thế, bất cứ lúc nào trong
lòng ta nổi lên mối lo sợ cũng đều do duyên cớ bụi cây sột soạt kia.
Rồi y ngâm vần kệ đầu nói chuyện với bà:
1. Lo sợ, kinh hoàng trong trí ta
Phát sinh ngay cả chính bây giờ
Ðều do thuở ấy người hay vật
Lay động bụi cây ở chốn kia.
Hai người ấy tưởng vị tế sư đã ngủ, nhưng ông đang thức và nghe họ nói
chuyện.
Một hôm, khi Parantapa đã đi vào rừng hái trái, vị tế sư nhớ đến bà vợ
Bà-la-môn của mình, lại ngâm vần kệ thứ hai để than thân:
2. Nhà vợ thân yêu ở cạnh đây,
Nhớ thương làm dạ tái tê thay,
Như Pa-ran hiện đang gầy ốm
Vì sợ lá cành rung động cây.
Hoàng hậu hỏi ông đang nói gì thế. Ông đáp:
- Thần chỉ suy nghĩ trong dạ mà thôi.
Nhưng một ngày khác, ông lại ngâm vần kệ thứ ba:
3. Nhà vợ ở Ba-la-nại thành,
Thiếu nàng, ta héo hắt thân mình,
Như Pa-ran hiện đang xanh tái
Vì sợ bụi cây rúng rẩy cành.
Một ngày khác nữa ông lại ngâm vần kệ thứ tư:
4. Mắt nàng đen nhánh sáng long lanh,
Giọng nói, nụ cười mỉm tuyệt xinh,
Hồi tưởng làm ta tê tái dạ
Như Pa-ran sợ động cây cành.
Theo thời gian, hoàng tử ấu thơ lớn dần đến mười sáu tuổi. Lúc ấy vị
Bà-la-môn làm một cây gậy, cùng đi với cậu đến chỗ tắm và mở mắt ra nhìn.
Hoàng tử hỏi:
- Này vị Bà-la-môn, ông không mù à?
- Ta không mù, nhưng nhờ cách này ta đã cứu mạng mình. Thế cậu có biết ai
là thân phụ cậu không?
- Ta biết chứ.
- Người kia không phải là cha cậu đâu. Cha cậu là vua ở Ba-la-nại, người
kia chỉ là kẻ hầu cận của hoàng gia, y đã thông gian với mẹ cậu và giết cha
cậu tại chỗ này, rồi chôn xác đây.
Nói vậy xong, ông kéo bộ xương lên chỉ cho hoàng tử thấy. Hoàng tử tức
giận hỏi:
- Thế ta phải làm gì bây giờ?
- Cứ đối xử với kẻ kia như cách y đối xử với cha cậu.
Rồi ông trình bày mọi việc cho hoàng tử và trong vài ngày, dạy cho hoàng
tử cách dùng kiếm. Sau đó, một hôm hoàng tử cầm kiếm và áo tắm, rồi bảo:
- Cha ơi, chúng ta đi tắm nhé.
Parantapa đồng ý ra đi với cậu. Khi y bước xuống nước, hoàng tử cầm chỏm
tóc y bằng tay trái và kiếm trong tay phải, bảo:
- Ngay tại đây, ngươi đã nắm chỏm tóc cha ta và giết ngài trong lúc ngài
thét lên. Vậy ta cũng sẽ làm thế với ngươi.
Parantapa sợ chết, gào thét lên và ngâm hai vần kệ:
5. Chắc tiếng động kia đến với ngươi
Kể cho ngươi những chuyện xưa rồi:
Chắc ngươi thuở nọ rung cành lá
Ðã đến kể ngươi chuyện thiếu thời.
6. Ý tưởng điên rồ đến với ta
Ðã cho ngươi biết chuyện bây giờ:
Ngày xưa làm chứng, người hay vật,
Ở đó và rung cổ thụ mà.
Kế tiếp, hoàng tử ngâm vần kệ cuối cùng:
7. Chính ngươi đã giết phụ vương thân
Cùng với lời lừa phản dối gian,
Ngươi dấu thây ngài trong bụi ấy,
Giờ đây ngươi phải chịu kinh hoàng.
Nói vậy xong, cậu đâm y chết tại chỗ, vùi thây vào đó và lấy cành cây phủ
lên. Sau đó rửa sạch kiếm và tắm xong, cậu trở lại lều lá. Cậu kể cho vị tế
sư nghe cách cậu đã giết Parantapa và khiển trách mẹ cậu xong, cậu lại hỏi
khi cả ba trở về Ba-la-nại:
- Chúng ta sẽ phải làm gì bây giờ?
Bồ-tát phong hoàng đệ làm phó vương, rồi thực hành bố thí và nhiều thiện
sự khác, về sau mạng chung ngài tái sinh lên Thiên giới.
-ooOoo-
Khi pháp thoại chấm dứt, Bậc Ðạo sư nhận diện Tiền thân:
- Thời ấy, Devadatta là vua cha và Ta chính là vua con.
-ooOoo-